trung đại; sự phân lập Kitô giáo thành Công giáo La Mã và Chính thống giáo
thời đầu CN; sự phân lập của các giáo phái Hồi giáo ở bán đảo Arập, vùng
Lưỡng Hà, Ba Tư và Bắc Phi từ tk. VII về sau; sự tan rã của đế quốc Ottoman
thời trung cổ và sự hình thành tính đa dạng của dòng văn hóa này trải rộng
theo không gian v.v.. Trong tất cả các trường hợp ấy, tác giả nhấn mạnh vai trò
tương tác của hai yếu tố môi trường sinh thái và quá trình lịch sử – xã hội cụ
thể.
Tại khu vực bắc Đông Nam Á, sự đa phân văn hóa của cộng đồng người
Tày- Thái gốc Bách Việt sau quá trình thiên di từ cao nguyên Vân Quý xuống
đã từng là tâm điểm nghiên cứu của không ít các tác giả. Các công trình tập
trung nhiều nhất vào mảng so sánh văn hóa dân gian (thần thoại, sử thi, thơ ca)
của các cộng đồng Lào, Lào-Thái (ở Lào), Thái, Choang (Trung Quốc), Thái
Shan (Miến Điện), Thái Ahom, Thái Khăm-ti (Ấn Độ), Thái Tây Bắc, Tày,
Nùng (Việt Nam), Thái Yuan, Thái-Siêm (Thái Lan) v.v. Các tác giả đi từ nhiều
cách tiếp cận khác nhau so sánh các dị bản truyền khẩu của một dang thức cụ
thể, qua phân tích so sánh đã tìm ra quá trình hình thành, thiên di của cộng
đồng Tày-Thái vào cuối thiên niên kỷ I sau CN và quá trình thích nghi, hòa
nhập của họ ở nơi ở mới (Đông Nam Á). Tác giả Phan Đăng Nhật [2010] dùng
lý thuyết hóa thạch ngoại biên để tiến hành nghiên cứu so sánh bộ sử
thi Chàng Chương anh hùng (Khủn Chưởng, Khun Chương, Thạo Hùng) của
cư dân Thái Tây Bắc, Thái tây Nghệ An (Việt Nam) và Lào-Thái (đông bắc
Lào) đã chứng minh sống động lịch sử thiên di của cộng đồng này từ Vân Nam
xuống phía nam, cùng mang theo bộ sử thi, song tại khu vực trung tâm hoặc
gần trung tâm, bộ sử thi có xu hướng giản lược hóa, trong khi bộ phận cư dân
di cư sâu về phía ngoại diên lại bảo tồn gần như nguyên vẹn. Trong những năm
gần đây, người Trung Quốc xây các đập thủy điện lớn tại Vân Nam đã trực tiếp
ảnh hưởng đến điều kiện môi sinh và văn hóa các cộng đồng cư dân trung hạ
lưu sông Mê- kông, xu hướng nghiên cứu so sánh nguồn cội các cộng đồng
hậu duệ Bách Việt (Tày-Thái-Lào-Choang-Việt) và Môn-Khmer (Môn, Khmer,
Kui, Mnông v.v.) lại trở nên rất sôi nổi. Nhiều hội thảo quốc tế được mở ra (ví
dụ hội thảo châu Hồng Hà tháng 11/2010 (Vân Nam, Trung Quốc); hội thảo so
sánh văn hóa Lan Thương-Mê- kông (tháng 12/2010, Tp. Hồ Chí Minh) và
nhiều hội nghị tương tự được mở ở Thái Lan, Campuchia đã phần nào nói lên
