da vàng là đã đến trạng thái văn-minh thôi. Vậy thời chúng ta có thể nói
rằng ở trong phạm vi vũ-trụ, văn-hóa với tự-nhiên là hai cái đối đãi nhau, mà
ở trong phạm vi văn-hóa thì văn-minh với dã-man (hay nông-muội) là hai
cái đối đãi nhau.
VĂN-HÓA VỚI Ý-THỨC-HỆ
Ở đoạn trên tôi chỉ cốt-chỉ rõ chỗ khác nhau của văn-hóa và văn-minh.
Bây giờ chúng ta hãy đi sâu thêm vào khái niệm văn-hóa để tìm chỗ nó khác
với khái niệm ý-thức-hệ. Chúng ta đã biết rằng văn-hóa là những giá trị do
tinh thần loài người nhờ sự làm việc trong xã-hội mà sáng-tạo ra. Những giá
trị vật chất gồm thành văn-hóa vật chất. Những giá trị tinh thần gồm thành
văn-hóa tinh thần.
Giá trị vật chất là những cái gì ? Chúng ta nên biết rằng nhờ có giá-trị
văn-hóa mà người ta mới lợi dụng được những vật chất và lực lượng có sẵn
trong tự nhiên để chế tạo những phẩm vật cần dùng cho sự bảo trì và phát
triển sinh mệnh. Những sản phẩm văn-hóa đầu tiên có lẽ là cái dùi bằng gỗ
và cái búa bằng đá rất thô sơ. Những sản phẩm vật chất ấy có phải là văn-
hóa không ? Muốn trả lời câu hỏi ấy, chúng ta cần nhớ lại rằng văn-hóa là
một cái gì do tinh thần sáng-tạo ra. Chúng ta có thể nói rằng những sản
phẩm ấy là do sáng-tạo mà thành được không ? Muốn trả lời câu hỏi ấy
chúng ta lại cần phải phân tích cho rành riệt những yếu tố bao hàm trong
mỗi phẩm vật.
Trong mỗi phẩm vật ấy, chúng ta phải phân biệt hai phần : một là
những vật chất đã có sẵn trong tự-nhiên như cái khúc gỗ, cái cục đá ; hai là
cái kiểu dùi kiểu búa, cái cách làm thành cái dùi cái búa, dùng cái công dụng
của nó, cái kiểu cái cách và công dụng ấy là do tinh thần của người tạo ra.
Chúng ta có thể tưởng tượng lịch trình sơ sinh của một phẩm vật, ví dụ cái
búa bằng đá, như thế này : Người ta thấy trong tự nhiên có hòn đá cứng có
khía sắc. Xui dục bởi một cái nhu-yếu bức thiết, trí não của người ta nghĩ
đến sự lợi dụng cục đá ấy để làm việc cần ; ngay ở đây chúng ta đã thấy trí
não sáng-tạo ra được cái công dụng của hòn đá. Nhưng hòn đá để nguyên
