Chúng ta đã biết văn-hóa là chỉ chung tất cả những giá-trị do tinh thần
của người sáng-tạo ra. Vậy cái tính chất chủ yếu của một giá-trị văn-hóa là
sáng-tạo. Con người đầu tiên lấy một cục đá mà đẽo thành cái búa là đã
sáng-tạo được một giá-trị văn-hóa mới, nhưng cái người thứ hai đã theo cái
hình thức và cái phương pháp của người trước mà làm vô số những búa đá
tương tự thì chỉ là lập lại một cách máy móc những cử chỉ của người trước
để chế tạo chứ không sáng-tạo được gì cả. Chúng ta có thể nói rằng cái hành
động của người thứ nhất là một hành động văn-hóa, mà cái hành động của
tất cả những người sau chỉ là hành động sản-xuất mà thôi. Bao nhiêu người
nông phu cuốc đất để trồng trọt chỉ là làm một hành động sản-xuất, nhưng
cái người đầu tiên chế ra cái cày thứ nhất để cho trâu bò kéo mà cày ruộng là
đã làm một hành động sáng-tạo văn-hóa ; song sau đó, bao nhiêu người khác
làm cày và dùng cày lại cũng chỉ là làm những hành động sản-xuất mà thôi.
Một người kỹ sư phát minh một thứ máy mới để lọc đường là đã sáng-tạo
giá-trị văn-hóa mới, chứ bao nhiêu người kỹ-sư mua cái máy chế sẵn rồi chỉ
trông nom cho máy chạy để dùng mà lọc đường là chỉ làm một hành động
sản-xuất chứ không sáng-tạo gì cả. Nhưng nếu người kỹ sư lấy những bộ
phận máy móc rời rạc mà tổ-chức thành một cái máy theo kiểu riêng mình,
tự tạo ra hay tổ-chức công cuộc trong nhà máy theo qui mô của mình tự đặt
ra mà cải thiện được tình hình sản-xuất thì ta lại có thể nói rằng người kỹ-sư
ấy đã làm việc sáng-tạo.
Một người bác-sĩ phát minh được một cách trị bệnh mới là đã sáng-tạo
giá-trị văn-hóa mới, chứ vô số những người bác-sĩ khác chỉ dùng những
thuốc có sẵn mà chữa những bệnh nhất định thì đâu có phải là sáng-tạo cái
gì. Nhưng đứng trước một bệnh đặc biệt, người bác-sĩ định đoạt một y án
đặc biệt để chữa và đem kinh nghiệm của mình truyền cho đời, thì ta lại có
thể xem người bác-sĩ ấy là làm việc sáng-tạo.
Xem thế thì chúng ta thấy rằng hoạt động văn-hóa tức phải là sáng-tạo
văn-hóa.
Nhưng văn-hóa lại không phải là những giá-trị đột nhiên xuất hiện rồi
lại đột nhiên biến mất để nhường chỗ cho những giá-trị mới cũng đột nhiên
