oán » « Báo oán dĩ đức » làm tôn chỉ hành-vi, thì hành-động trả thù cho cha
của Từ-Lộ không phải theo giáo-lý của Phật hay của Lão, mà là theo giáo-
lý gần với Khổng-Nho thờ tổ tiên vậy. Ở đấy chúng ta thấy cách dung-hòa
Tam-giáo trên phương-diện thực-tiễn, không quá lý-tưởng mà gần với thực-
tế. Thù cha gần với lòng người con có hiếu là bổn-phận làm người, có làm
tròn bổn phận làm người thì mới mong thành Tiên, thành Phật, Từ-Lộ thi-
hành đạo-lý từng giai-đoạn. Cho nên sau khi trả được thù rồi thì mới nhất-
quyết đi tu Thiền và đem pháp-thuật để chữa bệnh.
Về việc đầu thai chúng ta cũng thấy cùng một tinh-thần thực-tiễn
dung-hòa cả tư-tưởng vật-linh (hiện vào thùng tắm), tư-tưởng đền ơn của
luân-lý Nho với tư-tưởng giải thoát Thiền-tôn (Thi-giải).
Ba hệ-thống tín-ngưỡng ấy ở Từ-Đạo-Hạnh hầu như không có biên-
giới cách-biệt mà có thể chung sống, như ba trình-độ tiến-hóa hay siêu-hóa
từ vật-lý qua tâm-lý đến tâm-linh của một quá-trình sống-động.
Nhưng dù sao chúng ta cũng nhận thấy sự quá chú-trọng về pháp-thuật
là một trình-độ kém vô-tư trong đạo-học của một nhà sư. Và ngoài giới đi
tu chân-chính thì nhân-gian nghe thấy pháp thuật sẽ trở nên mê-tín và
cuồng-loạn. Việc nhà vua bị thác loạn tinh-thần há không phải vì quá tin
vào pháp-thuật đó ư ? Pháp-thuật thiên-nhiên tuy-nhiên vô-hạn và có thể có
thật đấy, nhưng thiên-nhiên cũng ở tại chính bản-thân mình nữa. Làm chủ
được pháp-thuật thiên-nhiên bên ngoài mà chính bản-thân không làm chủ
được thì người sẽ bị ngoại vật dịch-sử. Đấy không phải lý-tưởng của nhân-
loại là giống tối-linh trong trời đất. Nó hướng về mục-đích tự-do, làm chủ-
động trên mặt đất. Cho nên cuối cùng vẫn là nhân-loại tiến tới trình-độ
phản-tỉnh tự mình ý-thức lấy mình, làm chủ được mình để tìm tiến lên mục-
đích chí công vô-tư mới thực là chính-đáng. Chắc triều-đình nhà Lý đã có
người hiểu như thế, cho nên trong một bài văn-sách khoa-cử về đạo Lão,
mới hỏi rằng :
« Ngày nay dương hanh vừa thời, khí tà chẳng phạm, chính là ngày
trong nước thái-bình, càng muốn cho đời này, dân này đều vào trong đài
