hiện ở phía Nam nước Trung-hoa để kết-luận về cái xã-hội Việt-Nam trước
khi chịu ảnh-hưởng văn-hóa Tàu.
« Xã-hội đó có tính-cách phân đẳng-cấp và phong-kiến, giống như dân
Thái và Mường ở miền Đà-giang và những miền núi giáp-giới Bắc-bộ Ai-
lao.
« Người Lạc bình-dân không hay di-chuyển, và thành-lập ra từng
đoàn-thể nhỏ gồm một vài làng đặt dưới quyền cai-trị của những Lạc-tướng
thuộc về thế-tộc. Những Lạc-tướng giữ quyền về tôn-giáo, dân-chính và
binh-bị. Cũng như các Chao-din người Thái bây giờ ở thượng-lưu sông Đà,
những Lạc-hầu chia cho các Lạc-tướng là họ hàng con cháu họ, những làng
mạc đó, tức là những kế thừa thái-ấp nhỏ. Những Lạc-hầu nào mà có đất-
đai to gần bằng một huyện đời nhà Hán phải phụ thuộc Lạc-vương.
« Tương-đối ra về phương-diện vật-chất thì cũng khá tiến-bộ. Dân ở
Bắc-bộ Việt-Nam xưa kia cầy ruộng không dùng cầy và trâu, mà dùng toàn
cuốc làm bằng đá mài. Có khi họ đã biết cấy một năm hai mùa và nếu thực
ra họ đã biết lợi dụng được mực nước sông lên xuống để cho nước vào
ruộng, thì họ cũng đã là những nhà làm ruộng giỏi. Còn về binh khí, họ có
những cung lớn độ vài thước cao để dùng bắn mũi tên tẩm thuốc độc. Phải
thề và dấu kín cách chế thuốc độc bí mật. Họ cũng biết đúc đồng để làm
đầu mũi tên, cách chế tạo nói trên phải theo một lễ-nghi có tính-cách tôn-
giáo. Muốn làm đầu tên thì phải đúc lại những đồ bằng đồng. Các cụ già gõ
đồ đồng để xem tiếng, và chỉ nhận những đồ đồng nào có tiếng thích-hợp
thôi.
« Họ hay ưa vẽ lên mình, bím tóc ra đàng sau gáy và chít khăn, cũng
như bây giờ con cháu họ hãy còn theo. Cái tục ăn trầu cũng thấy nhiều
người theo ; cả tục ruộm răng nữa mà người Tầu cho là kết-quả tự-nhiên
của tục ăn trầu mà ra.
« Ta không biết mấy về tôn-giáo và phong-tục đời đó. Cũng như các
dân-tộc ở về phía Đông-Nam Á-Châu, tôn-giáo của dân Việt đời xưa có
tính-cách nông-nghiệp ; một đại-hội về mùa xuân, mà trai gái được tự-do
