buôn bán. Bấy giờ trong hậu-cung vua Lê-Thần-Tôn, người ta thấy một bà
Phi người Hòa.
Năm 1637, phái-đoàn Hartsingh của Hòa-Lan đến thông-thương. Chúa
Trịnh sai quan đón tiếp lên Kẻ-Chợ (Hà-nội) cho yết-kiến để yêu-cầu giúp
đánh Chúa Nguyễn ở Đường-trong.
Vua Lê-thần-Tôn lại viết thư ngoại-giao với công-ty Hòa ở Batavia,
đô-thị Ấn-Hòa để yêu-cầu giúp đỡ. Chúa Trịnh-Tráng cũng viết thơ cho
chủ-nhân thương-quán Hòa ở Đài-Loan để cầu thân.
Năm 1642 Chúa phái sứ-bộ sang Batavia và chỉ được người Hòa hứa
hẹn vì họ e mất lòng với Chúa Nguyễn Đường-trong.
Còn về việc binh-khí thì bấy giờ Chúa Nguyễn Đường-trong nhờ
người Bồ-Đào-Nha, Chúa-Trịnh Đường-ngoài nhờ người Hòa-Lan, người
Anh.
Tuy biết võ-lực cơ-khí người Âu-Tây bấy giờ đáng kính-sợ và thường
trông mong họ giúp đỡ về khoa-học, vua chúa Việt cũng cương-quyết tỏ
cho họ biết ý-chí độc-lập tự-chủ của mình. Năm 1641 người Hòa ở Hội-An
tự-tiện giết một đứa đầy-tớ Việt bị ngờ ăn-cắp, quan Trấn-Thủ Quảng-Nam
bèn đốt cả hàng-hóa và đồ-đạc của thương-quán Hòa ; vàng bạc và cái gì
không đốt được thì quăng xuống biển, có bẩy thương-nhân bị giết, hai
người được đưa về Batavia để thuật lại cho đồng-bang của họ biết. Công-ty
Ấn-Độ Hòa-Lan bèn quyết đem võ-lực để đối phó, phái 5 chiếc tầu, 152
thủy-thủ, 70 lính ; đến nơi, một viên thủ-lĩnh Van Liesvelt lên bộ, bị lính
của Chúa đánh giết chết với 10 tên lính. Viên thủ-lĩnh khác là Van Linga sai
giết 20 người Việt đã bắt được ở các xóm chài-lưới với 107 người ở các
làng duyên-hải rồi xuôi buồm ra Bắc.
Cuối năm 1643 đầu 1644, ba chiếc tầu Hòa-Lan dưới quyền chỉ-huy
của Pierre Back từ Sumatra sang Việt-Nam không biết để đánh trả thù Chúa
Nguyễn hay để giúp Chúa Trịnh. Khi đến Vịnh Cửa-Hàn, gập mấy chiếc
thuyền chiến của Chúa Thượng-Vương do Thế-Tử Dũng-Lễ-Hầu tức Hiền-
Vương sau này, bấy giờ Trấn-Thủ Quảng-Nam chỉ-huy vây đánh. Hai bên
