tiền làm cho giá sinh-hoạt càng ngày càng cao và coi thường những giáo-lý
của Nhà-Thờ cấm nghề cho vay lãi. Riêng chỉ có dân Do-Thái ở thời ấy
làm nghề buôn tiền. Từ đấy bên cạnh những thương-gia giầu có đã đẻ ra
được một lớp tài-chính và ngân-hàng. Họ cũng thu-lượm được những số
vốn đồ-sộ và đổi-trác mua bán trong những thị-trường chứng-khoán, như ở
tỉnh Lyon bên Pháp được người Ý (Italien) và người Đức (Allemand) giao-
dịch sầm-uất, và trong những nhà Băng (Banque) thịnh-vượng lập nên từ
đầu thế-kỷ XVIII là nhà Băng Lyon, Amsterdam, Angleterre, Ecosse, đều
là những nhà ngân-hàng chính.
Tóm lại giai-đoạn đầu tiên của xã-hội kỹ-nghệ hóa là sự thành-lập tư-
bản tài chính theo một hệ-thống qui-chế riêng biệt như các hội buôn tư-bản,
thị-trường chứng-khoán và nhà ngân-hàng, tổ-chức giao-dịch và đầu-cơ đại
qui-mô. Tư-bản tài-chính mới ấy lại ảnh-hưởng vào kỹ-thuật để làm cho
sức sản-xuất tăng lên mau chóng. Tất cả một mớ ý-tưởng về phương-pháp
cơ-khí hình như đã phảng phất trong không-trung của thế-kỷ XIX ở Âu-
Tây tự-nhiên thấy được thực-hiện : nào cách nấu gang bằng than, áp-dụng
máy hơi nước của James Watt. máy dệt thay cho khung cửi v.v… Những
kỹ-thuật này được áp-dụng ngay vào những công-xưởng tư-nhân, cạnh-
tranh thi-đua chẳng mấy chốc vượt xa các công-xưởng quốc-gia. Sáng-kiến
tư-nhân đi đôi với khối tư-bản đã vun nhờ ở hệ-thống hợp-cổ làm nẩy-nở ra
những doanh-nghiệp kỹ-nghệ đồ-sộ đầu tiên như là hãng Creusot năm 1787
đã dùng đến 1400 nhân-công.
Đến cuộc cách-mệnh về luật-pháp, về chế-độ chính-trị. Dưới chế-độ
cũ sinh-hoạt kinh-tế bị kiềm-chế chặt-chẽ bởi các quy-chế phường-bạn và
chính quyền quân-chủ chuyên-chế. Nhưng khí-hậu tài-chính do các cuộc
tìm đất mới đã đánh đổ những cấm-đoán nghề cho vay lãi trước đây, thì bây
giờ khí-hậu mới cũng làm vỡ tung khuôn khổ quy-chế phường-bạn
(corporation) và quân-chủ chuyên-chế phong-kiến. Sau cuộc cải-cách ở
Pháp thời Vua Louis XVI do Turgot tuyên-bố (1776) thì cuộc Đại-Cách-
Mệnh Pháp đảo lộn cả chế-độ cũ mà lập nên chế-độ tự-do cạnh-tranh kinh-
tế.
