đất. Công thức kiến thiết núi của vũ trụ rất đơn giản: lực hấp dẫn trên bề mặt
vật thể càng yếu, núi non của nó càng vươn cao. Đỉnh Everest là mức cao
nhất mà núi non trên Trái Đất có thể vươn tới trước khi tính đàn hồi của
những tầng đá phía dưới chịu thua sức nặng của ngọn núi.
Nếu vật thể rắn có lực hấp dẫn bề mặt đủ thấp, liên kết hóa học trong
đá của nó sẽ kháng cự sức nặng của chính mình. Khi điều này xảy ra, hầu
như hình dạng gì cũng khả thi. Hai thiên thể không phải hình cầu nổi tiếng
nhất là Phobos và Deimos, hai mặt trăng của Sao Hỏa mang hình dạng củ
khoai tây Idaho. Trên thiên thể Phobos rộng mười ba dặm, tức mặt trăng lớn
hơn, một người 68 kilôgam chỉ còn nặng 0,1 kilôgam.
Trong không gian, sức căng bề mặt luôn luôn vo một giọt chất lỏng
thành hình cầu. Nếu giọt này mang khối lượng rất lớn, bất kể nó được làm từ
loại chất liệu nào thì lực hấp dẫn vẫn sẽ đảm bảo nó hóa ra hình cầu. Bất cứ
khi nào bạn nhìn thấy một vật thể rắn nho nhỏ mà có dạng khối cầu đến
đáng ngờ, bạn có thể kết luận rằng nó đã thành hình như vậy trong trạng thái
nóng chảy.
Các giọt khí nặng và to lớn trong thiên hà có thể kết lại với nhau để tạo
thành những quả cầu khí khá tròn trịa gọi là ngôi sao. Nhưng nếu một ngôi
sao có quỹ đạo quay quá gần quanh một vật thể có lực hấp dẫn đáng kể,
dạng hình cầu có thể bị méo mó khi chất liệu của nó bị tước đi. “Quá gần” ở
đây, ý tôi muốn nói là quá gần giới hạn Roche của vật thể - tên gọi đặt theo
tên nhà toán học giữa thế kỷ 19 Édouard Roche, người đã nghiên cứu tỉ mỉ
về trường hấp dẫn trong vùng lân cận giữa một cặp sao. Giới hạn Roche là
một vỏ bọc kép trên lý thuyết, phồng ra như củ hành ở hai đầu thành hình
dạng quả tạ bao lấy hai vật thể bất kỳ đang quay quanh nhau. Nếu chất liệu
khí trong một vật thể thoát ra ngoài vỏ bọc đơn của nó thì chất liệu ấy sẽ rơi
về phía vật thể còn lại. Sự kiện này thường gặp ở các sao đôi khi một trong
số chúng trương phồng thành sao kềnh đỏ (red giant) và lấn qua giới hạn
Roche. Sao kềnh đỏ biến dạng méo mó thành một dạng khác hẳn, không còn
là khối cầu mà giống với viên kẹo sôcôla hình giọt nước thuôn dài hiệu
Hershey hơn. Chưa hết, thi thoảng một trong hai sao còn là lỗ đen, vị trí của
