đầu giường đã long cả cánh. Một bóng đèn điện tít trên trần. Dường như
căn phòng vắng chủ đã lâu nên có mùi mốc. Tân dọn phòng, mượn một cái
chổi lông để quét chiếu và bàn ghế. Anh đặt bó quần áo xuống và dùng
luôn nó làm gối. Đan hai bàn tay kê thêm ở sau gáy anh im lặng nhìn lên
trần nhà đã rạn.
Làng Thị nhỏ bé đã theo anh đi suốt các nẻo đường. Từ cây đa bờ
giếng, từ khóm tre ngọn trúc, từ cụ Tuần dũng cảm và bác Nham gai góc,
với anh luôn luôn là xương là thịt của mình. Mấy chục năm qua làng Thị
bao lần sôi lên trong giông bão. Cũng có lúc lắng xuống, có lúc véo von
tiếng ve kêu và tiếng sáo diều du dương trầm bổng nhưng đó dường như
chỉ là giả vờ giả cách. Súng đạn lại khua lên. Bão lại cuộn tung. Lốc lại
xoáy tít làm cho đời sống của làng luôn luôn biến động. Chỉ lớp trung niên
như anh và những người có mặt trên đời trước đó mới hiểu thế nào là cuộc
kháng chiến trường kỳ chống thực dân Pháp. Bắt đầu từ cuối năm 1951
chuyển sang đầu năm 1952 làng phá tề, xã phá tề và trở thành bìa giáp ranh
của vùng căn cứ du kích. Bốt Đò Thưa bỏ chạy. Bốt Ba Đông và bốt Bượi
Dăm rút lui. Nhưng còn đó những bốt Triệu, quận lỵ Thọ Chương, bốt Đò
Neo, bốt Thông, bốt Lòn... dày đặc hệ thống theo các trục đường giao
thông. Giặc đưa từng GM cơ động mở trận càn Lạc Đà, trận càn Con Cắt,
trận càn Brốtxê chà đi xát lại vùng căn cứ du kích Tứ Kỳ, Gia Lộc, Ninh
Giang, Quỳnh Côi. Đống Năm nằm ở hai bờ nam bắc sông Luộc. Đêm bộ
đội ta san bằng bốt Triệu, giặc ném bom napan vào làng Thị làm chết sáu
người. Đêm bộ đội ta tập kích quận lỵ Thọ Chương, giặc ném bom tạ vào
làng Hậu Bổng. Trai làng vào bộ đội, vào du kích và một số không nhỏ
chạy dài mỗi khi giặc càn tới. Bà già trẻ con nhiều khi không dám ở làng
mà làm lều tranh trên các đống của cánh đồng Bượi Dăm để tránh máy bay
và để đề phòng giặc đánh úp. Một lần bà con đang làm đồng thì lính quận
lỵ Thọ Chương phối hợp với lính căn cứ Đò Neo từ làng tề Kim Trang
xông ra. Có người chạy về làng để vượt qua sông Cửa Đình sang Bượi
Dăm. Có người qua Miễu để lội tràn trên cánh đồng triều trũng. Có người
ngược Ba Tòa để rồi từ đồng Gôi chạy xuống. Giặc bắn dữ. Những quả đạn
