hoạch”. Stalin muốn tối đa hóa sự tùy tiện của ông trong việc ban thưởng
cho những người hay nhóm người nào trung thành về mặt chính trị và trừng
phạt những kẻ không trung thành. Về phần Gosplan, vai trò chính của ủy
ban là cung cấp thông tin cho Stalin để ông có thể giám sát giới thân hữu và
kẻ thù tốt hơn. Thật ra, ủy ban cố gắng tránh đưa ra quyết định. Nếu bạn ra
quyết định mà hóa ra là sai lầm, thì bạn có thể bị xử bắn. Tốt hơn là nên
tránh mọi trách nhiệm.
Cuộc điều tra dân số năm 1937 là một ví dụ về những điều có thể xảy
ra nếu bạn thực hiện công việc quá nghiêm túc, thay vì chỉ khéo léo nói
xuôi theo những gì Đảng muốn. Kết quả điều tra cho thấy hóa ra dân số chỉ
là khoảng 162 triệu người, ít hơn nhiều so với con số 180 triệu như dự đoán
của Stalin, và thấp hơn con số 168 triệu mà chính Stalin từng công bố vào
năm 1934. Điều tra dân số năm 1937 là cuộc điều tra dân số đầu tiên được
thực hiện kể từ năm 1926, và do đó, là cuộc điều tra đầu tiên sau những
trận đói và thanh trừng tàn khốc vào đầu thập niên 1930. Số dân phản ánh
chính xác điều này. Phản ứng của Stalin là bắt giam những người tổ chức
cuộc điều tra dân số này rồi mang họ đi đày ở Siberia hay bắn chết. Ông ra
lệnh thực hiện một cuộc điều tra dân số khác vào năm 1939. Lần này những
người tổ chức đã làm “đúng”, họ nhận thấy dân số thật ra là 171 triệu
người!
Stalin hiểu rằng trong nền kinh tế Xô viết, dân chúng không có động
cơ làm việc. Phản ứng tự nhiên là tạo ra động cơ, và đôi khi ông đã làm
điều này - chẳng hạn như chỉ đạo cung cấp lương thực cho những vùng có
năng suất giảm để kích thích sự cải tiến. Hơn nữa, ngay từ năm 1931, ông
đã từ bỏ ý tưởng tạo ra “những con người xã hội chủ nghĩa” làm việc mà
không có động cơ khuyến khích bằng tiền. Trong một bài diễn văn nổi
tiếng, ông chỉ trích “sự mua bán cào bằng” và từ đó về sau, chẳng những
công việc khác nhau được trả lương khác nhau mà cả hệ thống khen thưởng
cũng được áp dụng. Tìm hiểu tác dụng của những biện pháp này cũng rất
có ích. Thông thường, một doanh nghiệp trong cơ chế kế hoạch hóa tập
