Mô thức vòng xoáy đi xuống thể hiện qua sự chuyển tiếp từ Haile
Selassie sang Mengistu, hay từ các thống sứ thực dân Anh ở Sierra Leone
sang Siaka Stevens, có tính chất cực đoan và kỳ lạ đến mức nó xứng đáng
có một tên gọi đặc biệt. Như chúng tôi đã đề cập trong chương 4, nhà xã
hội học người Đức Robert Michels gọi đó là quy luật sắt của thể chế chính
trị đầu sỏ. Michels lập luận, lôgic nội tại của các thể chế chính trị đầu sỏ, và
trên thực tế là của tất cả các tổ chức tôn ti thứ bậc là, chúng sẽ tự tái sinh
chẳng những khi cùng một nhóm người cũ nắm giữ quyền lực, mà ngay cả
khi một nhóm khác hoàn toàn mới lên cầm quyền. Điều mà Michels không
thấy trước có lẽ là sự đồng cảm với nhận xét của Karl Marx rằng lịch sử lặp
lại chính nó - lần đầu tiên như một tấn thảm kịch, lần thứ hai như một định
mệnh trớ trêu.
Sau khi giành được độc lập, chẳng những nhiều nhà lãnh đạo ở châu
Phi đã chuyển đến ở cùng những dinh thự trước đây, sử dụng cùng những
mạng lưới bổ nhiệm như cũ, và triển khai cùng những phương thức thao
túng thị trường và khai thác nguồn lực như chế độ thuộc địa và các hoàng
đế mà họ thay thế; mà họ còn làm cho mọi việc trở nên tệ hại hơn. Quả thật
là định mệnh trớ trêu khi Stevens kiên quyết chống thực dân lại trở nên lo
lắng kiểm soát cùng một dân tộc Mende mà người Anh từng tìm cách kiểm
soát; khi ông cũng dựa vào chính các vị thủ lĩnh mà người Anh từng trao
quyền rồi sử dụng họ để kiểm soát vùng nội địa; khi ông điều hành nền
kinh tế theo cùng một cách thức như người Anh, chiếm đoạt của các nhà
nông thông qua chính các ủy ban vật giá như vậy, và kiểm soát kim cương
bằng một thế lực độc quyền tương tự. Quả thật là định mệnh trớ trêu, một
định mệnh buồn, khi Laurent Kabila, người huy động quân đội chống lại
chế độ độc tài của Mobutu với cam kết giải phóng dân tộc và chấm dứt sự
bóp nghẹt, đàn áp, và tham nhũng làm bần cùng hóa đất nước Zaire của
Mobutu, lại thiết lập một chế độ tham nhũng mà có lẽ còn thảm khốc hơn.
Thật là trớ trêu khi ông cũng ra sức bắt đầu một hệ thống sùng bái cá nhân
theo kiểu Mobutu với sự trợ giúp và tiếp tay của Dominique Sakombi
Inongo, nguyên bộ trưởng thông tin của chế độ Mobutu trước đây, và chính
