Lẽ dĩ nhiên, quy luật sắt của thể chế chính trị đầu sỏ không phải là một
quy luật thực sự, theo ý nghĩa như các quy luật vật lý. Nó không vẽ ra một
lộ trình bất di bất dịch, như cuộc Cách mạng Vinh quang ở Anh hay thời
Minh Trị Duy Tân ở Nhật Bản cho thấy.
Một yếu tố then chốt trong các tình huống này, trong đó người ta đã
chứng kiến một bước ngoặt hướng tới các thể chế dung hợp, là sự trao
quyền cho một liên minh rộng khắp, có thể đứng lên chống lại chủ nghĩa
chuyên chế và thay thế các thể chế chuyên chế bằng các thể chế đa nguyên
dung hợp hơn. Một cuộc cách mạng của liên minh rộng khắp làm cho sự
vươn lên của các thể chế chính trị đa nguyên trở nên khả thi hơn. Ở Sierra
Leone và Ethiopia, quy luật sắt của thể chế chính trị đầu sỏ trở nên có nhiều
khả năng xảy ra hơn không chỉ vì các thể chế hiện hữu có tính chiếm đoạt
cao độ hơn mà còn vì cả phong trào độc lập ở Sierra Leone và cuộc đảo
chính của Derg ở Ethiopia đều không được lãnh đạo bởi những liên minh
rộng khắp, mà đúng hơn, bởi các cá nhân và nhóm người mưu cầu quyền
lực để họ có thể thực hiện việc chiếm đoạt.
Vẫn còn một khía cạnh khác, thậm chí còn mang tính tàn phá hơn của
vòng xoáy đi xuống, như dự đoán qua thảo luận của chúng ta về các thành
bang Maya trong chương 5. Khi các thể chế chiếm đoạt tạo ra sự cách biệt
giàu nghèo to lớn trong xã hội, cùng với của cải đồ sộ và quyền lực không
bị kiểm soát của những người cầm quyền, sẽ có nhiều người mong muốn
tranh giành quyền kiểm soát nhà nước và kiểm soát thể chế. Khi đó, các thể
chế chiếm đoạt không chỉ lát đường cho chế độ mới, thậm chí còn có tính
chiếm đoạt nhiều hơn, mà còn gây ra xâu xé nội bộ và nội chiến liên miên.
Các cuộc nội chiến này sẽ gây ra nhiều đau thương hơn cho dân chúng và
cũng tàn phá cả mức độ tập trung nhà nước ít ỏi mà các xã hội này từng đạt
được. Điều này cũng thường khởi động cho một quá trình dẫn đến tình
trạng vô luật pháp, thất bại nhà nước và rối loạn chính trị, phá vỡ mọi hy
vọng về thịnh vượng kinh tế, như chương sau sẽ cho thấy.
