thậm chí là rất ngẫu nhiên, vì không có gì là tất yếu trong việc Bè lũ bốn
tên bị mất hết quyền lực; và nếu như Bè lũ bốn tên vẫn còn nắm quyền,
Trung Quốc chắc chắn sẽ không bao giờ chứng kiến một sự tăng trưởng
kinh tế vượt bậc trong vòng 30 năm trở lại đây. Trong khi đó, sự tàn phá
khủng khiếp và những nỗi đau mà người dân phải chịu từ cuộc Đại Nhảy
vọt và Cách mạng Văn hóa đã hình thành những đòi hỏi rất bức thiết về
thay đổi và cải cách; chính những đòi hỏi này là yếu tố quan trọng giúp
Đặng Tiểu Bình và đồng minh giành chiến thắng trên mặt trận chính trị.
CŨNG GIỐNG NHƯ cuộc Cách mạng Vinh quang ở Anh, cuộc Cách
mạng Pháp và Minh Trị Duy Tân ở Nhật, Botswana, Trung Quốc và miền
Nam nước Mỹ là những ví dụ điển hình cho việc lịch sử không phải là tiền
định. Mặc cho sự tồn tại của vòng xoáy đi xuống, các thể chế chiếm đoạt
vẫn sẽ được thay thế bằng những thể chế dung hợp. Chỉ có điều là việc đó
không hề dễ dàng. Để một quốc gia có thể vươn tới thể chế dung hợp cần
phải có một sự tổng hợp các yếu tố, mà cụ thể là thời điểm quyết định cùng
với một liên minh rộng lớn những cá nhân đang khát khao sự thay đổi hoặc
là các thể chế thích hợp hiện hành. Và tất nhiên, một điều quan trọng không
kém là sự may mắn, bởi bánh xe lịch sử luôn quay đều một cách ngẫu
nhiên.
