Những khác biệt về thể chế hiện có trong các xã hội ngày nay là kết
quả của những thay đổi thể chế trong quá khứ. Vậy thì tại sao con đường
thay đổi thể chế giữa xã hội này với xã hội khác lại có sự khác biệt? Câu trả
lời nằm ở sự phân hóa thể chế. Cũng hệt như gien di truyền của các cộng
đồng cá thể biệt lập sẽ dần dần trở nên trôi giạt ra xa nhau do sự đột biến
ngẫu nhiên trong quá trình tiến hóa hay phân hóa gien, hai xã hội tương
đồng cũng sẽ trôi giạt ra xa nhau về mặt thể chế, dẫu rằng quá trình này
diễn ra tương đối chậm. Xung đột về thu nhập và quyền lực, và sâu xa hơn
là xung đột về thể chế, vốn xảy ra triền miên trong mọi xã hội. Sự xung đột
này thường có một kết quả ngẫu nhiên, ngay cả khi nó xảy ra trong một sân
chơi không bình đẳng. Kết quả của sự xung đột này dẫn đến sự trôi giạt thể
chế. Nhưng đây không nhất thiết là một quá trình có tính chất tích lũy. Nói
cách khác, không thể suy luận rằng những khác biệt nho nhỏ xuất hiện vào
một thời điểm nào đó nhất thiết sẽ lớn dần theo thời gian. Trái lại, như thảo
luận trong chương 6 về nước Anh thời kỳ La Mã chiếm đóng cho thấy,
những thay đổi nhỏ thường xuất hiện, biến mất, rồi sau đó sẽ xuất hiện trở
lại. Tuy vậy, khi thời điểm quyết định đã điểm, những khác biệt nho nhỏ
vốn là kết quả của quá trình trôi giạt thể chế có thể sẽ trở nên quan trọng,
dẫn tới sự phân hóa triệt để giữa những xã hội tương đồng.
Trong hai chương 7 và 8, chúng ta đã thấy rằng mặc dù giữa Anh,
Pháp và Tây Ban Nha có nhiều điểm tương đồng, nhưng thời điểm quyết
định của việc khai thông Con đường thương mại Đại Tây Dương đã có tác
động chuyển hóa nước Anh nhiều nhất trong ba quốc gia này. Đó là do
những khác biệt nhỏ - cụ thể là, do những diễn biến phát triển trong thế kỷ
15 và 16, Hoàng gia Anh đã không có khả năng kiểm soát hết các hoạt
động thương mại hải ngoại, bởi hầu hết các hoạt động này là độc quyền của
Hoàng gia Pháp và Tây Ban Nha. Kết quả là ở Pháp và Tây Ban Nha, kẻ
hưởng lợi nhiều nhất từ Con đường thương mại Đại Tây Dương và quá
trình bành trướng thuộc địa chính là hoàng gia và các nhóm liên kết với
hoàng gia, trong khi ở nước Anh, chính những thành phần chống đối triều
đình mới là người hưởng lợi từ các cơ hội kinh tế được mở ra vào thời điểm
