định hình thành từ sự mở mang thương mại Đại Tây Dương mới làm cho
điều này có thể xảy ra. Ngay giữa thời kỳ Cách mạng Văn hóa những năm
1970 ở Trung Quốc, hẳn không ai tin rằng chẳng bao lâu sau Trung Quốc sẽ
bước vào một con đường thay đổi triệt để về thể chế kinh tế và tiếp đến là
một quỹ đạo tăng trưởng chớp nhoáng. Tương tự, chúng ta cũng không thể
dự đoán một cách chắc chắn vị thế của các nước rồi sẽ ra sao sau 500 năm.
Tuy nhiên, đây không phải là nhược điểm trong lý thuyết của chúng tôi.
Những dẫn chứng lịch sử chúng tôi vừa trình bày cho đến giờ cho thấy rằng
bất cứ giả thuyết nào dựa trên sự tiền định về lịch sử - dựa vào địa lý, văn
hóa hay ngay cả các yếu tố lịch sử - đều bất cập. Những khác biệt nhỏ và
tính ngẫu nhiên không chỉ là một phần trong lý thuyết của chúng tôi, mà
còn là một phần bản chất của lịch sử.
Ngay cả khi không dễ gì dự đoán chính xác xã hội nào sẽ trở nên thịnh
vượng hơn so với những xã hội khác, xuyên suốt quyển sách này, ta đã thấy
giả thuyết của chúng tôi giải thích tương đối rõ ràng những khác biệt lớn về
sự thịnh vượng và đói nghèo ở các quốc gia trên thế giới. Trong phần còn
lại của chương này, chúng ta sẽ thấy lý thuyết này có khả năng đem lại
những nguyên tắc giúp xác định xã hội nào sẽ có nhiều khả năng đạt được
tăng trưởng kinh tế hơn trong vài thập niên tới.
Đầu tiên, các vòng xoáy đi lên và vòng xoáy đi xuống đồng nghĩa với
sự kéo dài và tồn tại dai dẳng của thể chế. Không có gì phải nghi ngờ về
việc trong vòng 50 hay 100 năm nữa, Hoa Kỳ và Tây Âu, với các thể chế
chính trị và kinh tế dung hợp, sẽ giàu có hơn rất nhiều so với vùng hạ
Sahara châu Phi, Trung Đông, Trung Mỹ hay Đông Nam Á. Tuy vậy, trong
phạm vi diễn biến chung này vẫn sẽ có những thay đổi lớn về thể chế trong
thế kỷ tới, với một vài quốc gia sẽ phá vỡ khuôn mẫu và chuyển từ nghèo
nàn sang giàu có.
Những quốc gia không có sự tập trung chính trị như Somalia và
Afghanistan, hay những quốc gia đang trải qua tình trạng sụp đổ nhà nước -
