mai. Nếu lỗ châu mai đục thẳng đứng, các lô cốt nom có vẻ hung dữ nạt nộ,
khiến người ta nhớ tới một con quỷ nào đó, trái lại, khi các lỗ đục nằm
ngang thì bề ngoài kỳ quặc của chúng lại có vẻ lạnh lùng, khinh thị.
Khoảng giữa trưa, họ xuống tới đồng bằng và cuối cùng, đến một
làng có nhà cửa rải rác hai bên vệ đường. Mưa đã tạnh. Theo thói quen, lũ
trẻ bâu lại xung quanh chiếc ô tô. Chúng gọi nhau từ đường cái. Chiếc xe tải
đỗ sau chiếc xe con, cách vài thước. Mấy người thợ lần lượt nhảy xuống đất
và vung chân, vung tay tại chỗ cho đỡ tê cóng.
Dân làng đi qua đều dừng lại nhìn đám người lạ. Hình như không
phải họ không biết mục đích của những người này đến đây để làm gì. Điều
đó có thể thấy rõ trên gương mặt họ, nhất là những phụ nữ. Cái vẻ bí hiểm
khó hiểu trong con mắt người dân Albania, giờ đây, viên tướng đã biết rõ.
«Chúng ta làm cho họ nhớ lại cuộc xâm lược trước đây», ông nghĩ
bụng, «và từ vùng này qua vùng khác cuộc chiến đấu trước kia càng ác liệt
bao nhiêu thì gương mặt người dân ở đây càng bí hiểm khó hiểu bấy nhiêu.»
Đến chỗ ranh giới địa phận làng này, trên một mảnh đất bỏ hoang, có
rất nhiều ngôi mộ xếp thành hàng. Khu nghĩa địa có một bức tường nhỏ, bị
đổ vỡ mấy chỗ bao quanh. «Tất cả những người yên nghỉ ở đây đều là người
của ta cả», viên tướng nghĩ thầm. Ông co ro khép kín chiếc áo đi mưa dài.
Cách xa đấy một chút, ông linh mục đứng im bất động, trông như một cây
thánh giá đen sì kiểu Mexico. «Rất dễ hiểu họ đã bị bao vây như thế nào»,
viên tướng ngẫm nghĩ. «Hẳn họ đã định tháo chạy qua chiếc cầu bắc qua con
sông và chính ở nơi đó họ đã bị quét gục hết. Không biết thằng sĩ quan ngu
ngốc nào đã đem nhét cả bọn vào trong tổ ong vò vẽ này? Trên các tấm bảng
con không thấy ghi gì về chuyện này cả».
Anh cán bộ chuyên môn Albania bắt đầu làm những thủ tục thường
lệ. Đằng xa còn thấy có những ngôi mộ khác. Những ngôi này ở sát ngay
bên cạnh làng, cái nào cũng có một ngôi sao đỏ cắm trên đầu. Viên tướng
nhận ra ngay đâu là «nghĩa trang liệt sĩ», như người dân ở đây vẫn quen gọi
những nơi chôn các chiến sĩ du kích của họ. Nơi đây, có bảy đồng bào của
ông được chôn cất bên cạnh những chiến sĩ Albania. Trên những tấm bảng
nhỏ bằng tôn, cái nào cũng có một ngôi sao đỏ, người ta có thể đọc thấy mấy
