có suối nước xanh màu ngọc bích, có thạch nhũ nhô ra như những bàn tay
Phật, có những kiến trúc thiên nhiên như những toà lâu đài tráng lệ huy
hoàng, lại có những sân khấu do thợ Trời sắp đặt với phong cảnh trang trí,
đào kép múa may thật diễm ảo thần tiên. Những giọt nước từ nhũ đá rơi
xuống suối nằm sâu trong lòng động tạo thành những điệu nhạc trầm buồn
và mỗi khi nước chao động đập vào ghềnh đá thì có tiếng âm vang như
tiếng chuông chùa. Theo dân chúng địa phương thì những tiếng chuông
chùa này chỉ ngân lên vào đêm Rằm và đêm mồng Một âm lịch mà thôi.
Trời trên vòm động có những đám mây ngũ sắc từ chóp núi Trường Sơn tụ
lại làm cho cảnh vật Phong Nha thêm huyền ảo, thanh kỳ khiến khách du
quan tưởng mình như lạc đến chốn Bồng Lai Tiên Cảnh.
Cụ Chu Mạnh Trinh cho rằng động Hương Sơn ở Hà Tây là Nam Thiên đệ
nhất Động, còn học giả Thái Văn Kiểm (từng sống lâu năm và từng nghiên
cứu về địa lý dân tình tỉnh Quảng Bình và miền Trung) thì lại cho rằng
Phong Nha là “Đệ Nhất Kỳ Quan” của nước Việt Nam. Theo ông Thái Văn
Kiểm thì ông Barton, nhà chiêm tinh học người Anh, cho biết động Phong
Nha không kém gì động Padirac của Pháp hay Cuevas del Drach ở
Mallorque của xứ Tây Ban Nha[2]. Chỉ tiếc rằng động Phong Nha, một kỳ
quan của đất nước quê hương, mà chỉ có người Âu Châu thăm viếng nhiều
còn người Việt Nam chưa mấy ai lui tới chỉ vì giao thông trắc trở, vì chiến
tranh cản ngăn.
Nếu động Phong Nha đã tô điểm cho huyện Bố Trạch thành một vùng giang
sơn cẩm tú thì núi Đầu Mâu và đầm Hạc Hải ở Lệ Thủy và Quảng Ninh lại
là nơi tụ hội của khí thiêng sông núi hun đúc nhân tài tỉnh Quảng Bình. Núi
Đầu Mâu cao vút, quanh năm mây mù bao phủ đầu non, hình chóp núi nhọn
như ngòi bút, còn đầm Hạc Hải hình thể như cái nghiên mực có lạch riêng
cho thuyền bè qua lại, phía Đông Nam bao bọc bởi những động cát chập
chùng, phía Tây Bắc có vách núi Trường Sơn làm thành quách. Cảnh vật
Đầu Mâu và Hạc Hải trông giống như ngòi bút và đĩa nghiên cho nên tiền
nhân mới gọi Đầu Mâu vi bút, Hạc Hải vi nghiên, làm biểu tượng cho nền
văn học tỉnh Quảng Bình. Quanh Đầu Mâu và Hạc Hải có nhiều động, nhiều
hang thiêng liêng, thần bí khác, đặc biệt là động Chấn Linh được tiền nhân