VIỆT NAM MÁU LỬA QUÊ HƯƠNG TÔI - Trang 221

Sous Tự Đức, un grand nombre de catholiques Vietnamiens sont
d’intelligence avec les Francais, certes, mais cette collaboration est plus
materielle que formelle. Comment expliquer cet état de fait sans ajouter aux
raisons précédentes les circonstances politiques à la fois troublées et
troublantes de l’époque?
Les ambitions des Chúa Trịnh dans le Đàng Ngoài, des Chúa Nguyễn dans
le Đàng Trong et celles momentanées des frères Tây Sơn ne connaissent
plus de limites. Le peuple qui en souffre, surtout celui du Bắc Kỳ a la
nostalgie des rois Lê dont it garde un souvenir ineffaceable. Bien que Chúa
Nguyễn Phúc Ánh ait unifié l’Empire, la dynastie des Nguyễn n’est pas
aimée; elle est à jamais considérée comme l’engeance d’insurpateurs. La
fidèlité des populations appelle la résurrection des Lê et à la recherche d’un
rejeton royal. Ce qui explique le succès du prétendant catholique Lê Duy
Phụng.
Au jour de Tự Đức, chrétiens et non chrétiens à l’instigation des
missionnaires, résistent ici sourdement, là ouvertement au roi régnant mieux
à la dynastie des Nguyễn pour plusieurs motifs. Les Nguyễn ont volé le
trône des rois Lê. Leurs descendants actuels ont manqué le mandat du ciel
pour avoir traité avec les envahisseurs et cédé à l’ennemi une portion du
territoire national. Une seule différence: les chrétiens font cause commune
avec les francais, les non chrétiens, les combattent”[10].
Tạm dịch:
Dưới triều Tự Đức, một số đông người Thiên Chúa giáo Việt Nam quả đã
làm tình báo cho Pháp, nhưng sự cộng tác ấy chỉ có tính cách thực tiễn hơn
là quy thức. Làm sao có thể giải thích được tình trạng ấy nếu không thêm
cho những nguyên do ấy, những hoàn cảnh chính trị rối rắm đáng phải lo
âu?
Tham vọng của chúa Trịnh Đàng Ngoài, chúa Nguyễn Đàng Trong và cả
anh em Tây Sơn đều vô giới hạn. Tình trạng ấy làm cho nhân dân đau khổ,
nhất là nhân dân Bắc Kỳ vẫn hoài vọng nhà Lê mà họ đã có những kỷ niệm
khó xóa mờ. Dù chúa Nguyễn Phúc Ánh đã thống nhất giang sơn, nhưng
nhà Nguyễn không được thương mến và mãi mãi bị coi là những kẻ cướp