VIỆT NAM MÁU LỬA QUÊ HƯƠNG TÔI - Trang 225

Nỗi đau xót của một người đàn bà trước thảm cảnh quê hương dâu bể, tử
biệt sinh ly, đã làm cho sông núi cỏ cây, vốn là vật vô tình mà cũng phải
“giọt lệ đầy vơi, can trường khô héo”.
Sau những vùng vẫy tuyệt vọng của vua Duy Tân, các vị vua còn lại của
nhà Mạt Nguyễn chỉ là những đóm lửa le lói của một triều đại đang đến hồi
suy tàn, nhất là lúc đó chính quyền thực dân đã đủ thời gian và lực lượng để
củng cố bộ máy bảo hộ của họ, cũng như lúc đó quần chúng đã ý thức được
nhiệm vụ năng động đích thực của mình để đứng lên thay vua mà cứu nước.
Cho nên hai vị vua còn lại là Khải Định và Bảo Đại chỉ hành xử như những
vị vua bù nhìn, hoặc cúi đầu tuân phục lệnh người Pháp như vua Khải Định,
hoặc cô đơn buông xuôi theo số mệnh như vua Bảo Đại mà thôi.
Thật vậy, vua Khải Định (trị vì từ 1916–1925) bị sĩ phu lên án là Việt gian,
bù nhìn, khoán trắng việc nước vào tay thực dân Pháp. Cụ Phan Chu Trinh
đã từng gọi vua Khải Định là “Dân Tặc”, và năm 1922, khi vua Khải Định
sang Pháp dự cuộc triển lãm quốc tế, cụ Phan đã gởi một lá thư trách nhà
vua bảy điều: Tôn bậy quân quyền, Lạm hành thưởng phạt, Thích chuộng
hư văn, Xa xỉ quá mức, Phục sức lố lăng, Chơi bời vô độ, và Hành động ám
muội trong việc bang giao với Pháp.
Còn cụ Nghè Ngô Đức Kế, hiệu là Tập Xuyên, chủ bút báo Hữu Thanh,
năm 1924 thì lại châm biếm bằng bài thơ lên án Khải Định như sau: [12]
HỎI GIA LONG
Ai về địa phủ hỏi Gia Long,
Khải Định thằng này phải cháu ông?
Một lễ tứ tuần vui lũ trẻ,
Trăm gia ba chục khổ nhà nông.
Mới rồi ngoài Bắc tai liền đến,
Năm ngoái sang Tây ỉa vãi cùng.
Bảo hộ trau dồi nên tượng gỗ,
Vua thời còn đó, nước thời không.
Vua Bảo Đại (1925–1945), vị vua cuối cùng của nhà Nguyễn, là con trai
độc nhất của vua Khải Định, nhưng đặc biệt diện mạo cùng phong độ lại
khác hẳn vua cha. Ông có nét mặt chữ điền, đi đứng nghiêm trang, ăn nói