VIỆT NAM MÁU LỬA QUÊ HƯƠNG TÔI - Trang 252

Lại đến o-ran là bước khó,
Mình ơi! Ta bảo có thì đi.

Rõ ràng vua Khải Định, một ông vua nổi tiếng Việt gian, đã cùng với thực
dân Pháp trong buổi giao thời Hán–Việt Tây–Ta lẫn lộn, cải đổi trường
Quốc Tử Giám, nơi đào tạo quan trường theo tinh thần “Cần, Kiệm, Liêm,
Chính”của đạo lý Khổng Mạnh thành ra trường Hậu Bổ, nơi khai sinh một
lớp người thừa hành của Nam triều để phục vụ cho bộ máy cai trị của chế
độ bảo hộ Pháp. Từ thời đó cho đến ngày tàn của thực dân vào năm 1945,
việc thăng quan tiến chức của một ông quan An Nam tùy thuộc vào ba yếu
tố: Thứ nhất là phải có lòng trung thành tuyệt đối với mẫu quốc Pháp, lập
được nhiều công trạng cho chế độ Bảo Hộ. Thứ hai là phải có liên hệ thân
thiết với nhà vua và các vị đại thần. Thứ ba là phải có tiền lo lót cho cấp
trên. Lịch sử còn cho thấy dưới triều vua Khải Định có nhiều ông quan dâng
vợ dâng con gái cho quan Tây để mau lên chức, mau làm quan to.
Lẽ dĩ nhiên cũng có những trường hợp đặc biệt mà một vị quan, dù ở bậc
Thượng thư hay chỉ có hàm Cửu phẩm, thu đạt được địa vị của mình không
nhờ ba yếu tố kể trên mà nhờ chính thực tài và sự ngay thẳng của mình. Tuy
nhiên, biệt lệ này quả thật hiếm hoi.
Ông Ngô Đình Diệm xuất thân từ trường Hậu Bổ đó và được bổ làm quan
dưới triều Khải Định. Cụ Tôn Thất Toại, vị Thượng thư trí sĩ bạn vong niên
của kẻ viết, từng hoạt động hăng hái cho Phong Trào Cách Mạng Quốc Gia
ở Nha Trang và là cựu Dân biểu khóa I thời Đệ Nhất Cộng Hòa, cho biết
rằng Cụ và hai ông Ngô Đình Khôi và Ngô Đình Diệm vốn là bạn chí thân
cùng học ở trường Pellerin và trường Hậu Bổ. Nhưng khi học xong thì tất cả
các sĩ tử chỉ được bổ vào các ngạch tập sự, riêng một mình ông Diệm là
được bổ ngay vào chức Tri huyện Hương Trà tỉnh Thừa Thiên. Trong ngạch
quan lại thời đó, mỗi chức vụ phải qua ba bốn cấp, mỗi cấp phải có ít nhất
ba năm thâm niên, thế mà ông Diệm lại thăng quan tiến chức mau như diều
gặp gió, một đặc cách vượt bực không ai có trừ những nhân vật làm quan tắt
như ông Phạm Quỳnh chẳng hạn. Năm 23 tuổi, ông Diệm làm tri huyện
Quảng Điền (Thừa Thiên), lên tri phủ Hải Lăng (Quảng Trị), lên Quản Đạo