VIỆT NAM MÁU LỬA QUÊ HƯƠNG TÔI - Trang 378

phố, mà người ta cứ làm thinh, không cho phép mà cũng không cấm. Ông ta
chỉ gật đầu.
Hồi đó bộ Lịch sử Thế giới của tôi chỉ còn một số ít. Tôi hỏi các nhà phát
hành, được biết có lệnh cấm các trường ngoài Trung dùng nó, trong Nam thì
không. Chỉ ít tháng sau, bộ đó bán hết. Tôi không tái bản. Công giáo thời đó
lên chân như vậy. Nghe nói một ông Tỉnh trưởng ở miền Tây không dám
cho hội Phật giáo cất chùa trong thị xã và bảo: “Công giáo cất nhà thờ, bây
giờ Phật giáo cũng xin cất chùa, bộ các người muốn kình với Công giáo
hả?”
Một hôm, bà láng giềng của tôi cho hay: “Ít lâu nay tôi thấy ngày nào cũng
có một hay hai người ngồi ở quán cà phê bên kia đường nhìn về phía nhà
thầy và nhà tôi, như rình cái gì. Hôm qua một người vào nhà hỏi tôi: ‘Ông
Lê ở nhà bên lúc này đi đâu mà không thấy?’ Tôi đáp: ‘Ông ấy đau, nằm ở
trong phòng, chứ đi đâu? Thầy cứ vô mà hỏi.’ Rồi họ đi.”
Vậy là mật vụ rình tôi mà tôi không biết. Vì tôi là công chức thời Pháp mà
tản cư lâu quá, về lại không hợp tác với chính phủ Diệm, hay vì bộ Lịch sử
Thế giới mà họ theo dõi như vậy? Có lẽ vì cả hai.
Hơn một chục năm sau một giáo sư ở Huế vô thăm tôi, hỏi: “Tại sao hồi đó
ông không làm đơn trình bày rằng ông đã dùng sách nào để viết về các Giáo
hoàng thời Trung Cổ đó rồi xin cho bộ sử của ông được dùng trong các
trường?” Tôi đáp: “Không khi nào tôi làm việc xin xỏ đó.” Sau ngày 30
tháng 4 năm 1975, giáo sư đó lại thăm tôi nữa, bảo: “Tôi phục tư cách của
ông từ hồi đó”.
Với những biện pháp kiểm duyệt, bắt bớ, khủng bố ký giả, truy tố chủ
nhiệm ra tòa như thế, tình trạng báo chí dưới chế độ Diệm vừa ít ỏi về
lượng, vừa nghèo nàn về phẩm. Số báo hàng ngày tại Sài Gòn và được phân
phối cho gần toàn miền Nam Việt Nam chỉ vỏn vẹn từ 12 đến 15 tờ, hết thảy
đều là loại thân chính quyền hoặc loại văn nghệ vô thưởng vô phạt. Rất
nhiều nhà báo đã từng can đảm và khôn ngoan tồn tại được qua chế độ kiểm
duyệt của thực dân Pháp, nhưng dưới thời ông Diệm cũng đành tự ý đình
bản những đứa con tinh thần và tạm chấm dứt đệ tứ quyền của mình, hoặc
vì không muốn bẻ cong ngòi bút để làm một thứ bồi bút tán tận lương tâm,