VIỆT NAM MÁU LỬA QUÊ HƯƠNG TÔI - Trang 54

và ông Võ Như Nguyện, lúc bấy giờ đều làm Phán sự ở Tòa Khâm sứ Huế,
ông Mưu đã có cảm tình với phong trào Cường Để từ lâu vì ông với anh em
ông Tráng Liệt đã là những bạn thân tri kỷ từ trước.
Với tư cách là đại diện chính thức của tổ chức có thế yểm trợ quốc tế, lại
được mang tính chính thống của dòng họ nhà Nguyễn, ông Diệm mới bắt
đầu dự trù những kế hoạch chính trị có tầm vóc toàn quốc hơn và có nội
dung đấu tranh hơn.
Khi ông Diệm từ quan (rồi mất hết phẩm hàm) vào năm 1933, trong gia
đình ông cũng đã có nhiều tranh luận sôi nổi, người theo, kẻ chống quyết
định này. Dư luận trong giới quan trường tại Huế có xôn xao một dạo rồi
biến cố đó cũng chìm dần vào quên lãng: người thì khen ông Diệm cứng rắn
chống nhà nước Bảo hộ mà từ quan, người thì cho rằng ông Diệm chống
nhau với Thượng thư Phạm Quỳnh bị thua nên uất ức mà từ chức. Riêng
ngoài quần chúng, ngay cả tại Huế, không mấy ai để ý đến chuyện lên voi
xuống chó trong chốn Triều Trung vì họ cho rằng Nam triều chỉ đóng vai bù
nhìn của Pháp, việc lên hay xuống, ở hay đi của các vị quan lại chẳng qua là
việc tranh giành địa vị, đua chen lợi danh chứ không ảnh hưởng gì đến
chánh sách của Pháp, lại càng không ảnh hưởng gì đến đời sống quần chúng
hay vận mệnh quốc gia. Thật vậy, kể từ ngày Kinh đô thất thủ (1885) làm
cho vua Hàm Nghi bôn đào, rồi vua Thành Thái bị truất biếm, và nhất là kể
từ khi vị vua trẻ tuổi Duy Tân mưu đồ cách mạng bị thất bại rồi cả ba vị vua
Việt Nam bị Pháp bắt đi lưu đày, thì người dân Huế đâm ra bi quan. Họ nhìn
về tương lai mịt mù với tất cả chán chường và thất vọng. Họ nhìn rêu phủ
trên thành quách, lau mọc bên bờ sông, trăng tàn trên nội điện mà cảm
thương cho vận nước lao lung.
Hầu như tất cả người dân xứ Huế đều thuộc lòng 5 câu thơ mà sau này trở
thành những câu hò rất phổ biến trong nhân gian:
Chiều chiều trước bến Văn Lâu
Ai ngồi, ai câu, ai sầu, ai thảm,
Ai thương, ai cảm, ai nhớ, ai trông
Thuyền ai thấp thoáng bên sông?
Đưa câu mái đẩy chạnh lòng nước non.