VIỆT NAM MÁU LỬA QUÊ HƯƠNG TÔI - Trang 713

tuy có tinh thần chống Pháp và thân kháng chiến nhưng không phải là đảng
viên Cộng sản, sở Liêm Phóng Trung Việt bãi bỏ lệnh kiểm soát nên từ đó
Thượng tọa Trí Quang được tự do đi lại khắp nơi.
Thượng tọa Trí Quang là một tăng sĩ khắc khổ, đọc nhiều sách, thích chơi
cờ tướng, và thích nhạc cổ điển Tây Phương. Qua những cuộc đàm thoại với
ông hay qua những bài tham luận của ông về văn hóa, tôn giáo, lịch sử, triết
lý đăng trên những tạp chí Phật giáo như Hải Triều Âm, Viên Âm v.v... giới
trí thức miền Trung kính phục ông là người vừa uyên thâm lại vừa uyên bác.
Nếu tôi nhớ không lầm thì ông Nghiêm Xuân Hồng đã viết đâu đó những
lời thán phục Thượng tọa Trí Quang đã dịch được tác phẩm “Lương Hoàng
Sám”, một cuốn kinh rất phức tạp, khó dịch cả về nội dung lẫn văn từ, vốn
được viết theo Đại tạng kinh nói về cuộc giải thoát tâm linh cho bà Hy Thị
Hoàng Hậu vợ của vua Lương Vũ Đế (Tây lịch 502-549) do lớp cao tăng
Trung Quốc lúc bấy giờ làm lễ sám hối cho Hy Thị được siêu thăng.
Năm 1954, khi đất nước chia đôi, gia đình Thượng tọa Trí Quang cũng bị
phân cách đôi miền. Thượng tọa và người em làm Hạ sĩ quan thì ở miền
Nam trong lúc thân mẫu và người em đi tu thì ở lại miền Bắc. Thuộc thành
phần tiểu tư sản có mấy mẫu tư điền, thân mẫu Thượng tọa bị Cộng sản đấu
tố, giam cầm trong lúc người em tăng sĩ Thích Diệu Minh ở trong mặt trận
Tổ Quốc của Việt Minh. Tháng 11 năm 1954 Thượng tọa Trí Quang bị
chính quyền Ngô Đình Diệm bắt giam mấy ngày vì tội “có chân trong
Phong trào Hòa Bình”.
Theo ký giả Jerrold Schecter thì ngay từ khi ông Diệm vừa lên cầm quyền,
Thượng tọa Trí Quang đã bày tỏ mối lo âu về tương lai của Phật giáo Việt
Nam: “Cuộc sống dưới chế độ ông Diệm sẽ còn nguy hiểm và khó khăn hơn
dưới thời Pháp thuộc, và chúng ta sẽ phải chịu đưng một thời kỳ đen tối
nữa” [19]. Dù đã tiên đoán đúng tương lai đen tối của Phật giáo nhưng suốt
9 năm trời dưới chế độ Diệm, Thượng tọa cũng như Giáo hội Phật giáo
miền Trung vẫn không dính dự vào một âm mưu hay sinh hoạt chính trị nào.
Ngay cả những năm đầu của chế độ Diệm, lúc mà tất cả những tôn giáo (trừ
Công giáo), đảng phái tại miền Nam đều chống lại ông Diệm làm cho địa vị
ông Diệm lung lay, Phật giáo vẫn đứng ngoài mọi tranh chấp, chỉ lo hàn gắn