mọi công trình xây dựng và sửa chữa các cung đình, giảm bớt nhũng cuộc
du lãm của phủ Chúa và những chuyến hành hạ của quan lại''.
Quan ngự sử được Chúa ban khen, nhưng những lời khuyên của ông ta
thì bị bỏ xó. Các chúa Trịnh cho bố trí tôn tạo rất nhiều danh lam thắng
cảnh, xây dựng, nhiều đền chùa, dinh thự, bắt nhân dân phải còng lưng
đóng góp thuế nặng, sưu cao. Các nghi lễ ở phủ Chúa diễn ra trong cảnh rất
mực huy hoàng, tráng lệ. Để đáp ứng những chi tiêu đó, các chúa Trịnh ở
thế kỷ XVIII, với sự giúp đỡ của một viên quan tận tụy là Nguyễn Công
Hạng, đặt ra một hệ thông thuế khóa mới, gộp tất cả mọi lĩnh vực sản xuất,
không bỏ sót bất cứ một thứ gì khỏi sự kiểm soát của nhà nước. Nguyên tắc
của cuộc cải cách thuế khóa năm 1721, được diễn đạt như sau : ''Trước đây,
dựa trên thu để chi, nay sẽ dựa tiền chi để quy định thu''.
Việc mua quan bán tước đã giáng cho thể chế quan lại một đòn trí mạng.
Thế là đồng tiền bắt đầu công việc của nó là gặm mòn tòa lâu đài phong
kiến: bất cứ ai hễ có tiền trả là mua được quan tước và sự thăng quan tiến
chức được tiền tệ hóa. Như vậy, có thể nói là hành vi hối lộ đã trở thành
hợp pháp và ông quan cứ việc đè vào dân đen để thu lại những gì mình đã
phải bỏ ra và đế làm giàu. Có những đạo dụ đã được ban bố để những lại tệ
nạn này, nhưng vô hiệu.
Trong khi các chúa Trình đắm mình vào trác táng và xa hoa thì các phe
nhóm đua nhau mọc lăn ở phủ Chúa. Những âm mưu cung đình, trong đó
bọn hoạn quan và các ái phi của nhà Chúa giữ một vai trò quan trọng, khiên
cho tình hình càng không ổn định. Những ông quan điểm thiết bị loại trừ và
nhiều lần những đơn vị đặc biệt của quân đội nổi loạn đã hoành hành, tự
hạng tự tác truất quan phế chúa ở ngay chốn kinh thành đã tạo cơ hội dẫn
đến nạn vô Chính phủ.
Những cuộc nổi đậy của nông dân dưới thời nhà Trịnh
Các cuộc nổi dậy của nông dân còn lẻ tẻ ở thế kỷ XVII, sang thế kỷ
XVIII, lan rộng và lớn mạnh dần. Ở các miền núi, những nhóm dân tộc
thiểu số nổi dậy dưới sự lãnh đạo của những thủ lĩnh địa phương. Ngay từ
năm 1715, sử biên niên cho biết ở các tỉnh đồng bằng những toán ''phỉ'' đã
