hoạt động nhiều nơi. Năm 1737, chúa Trịnh buộc phải cho đặt ở hầu khắp
mọi nơi những vọng gác có nhiệm vụ đốt lửa để báo hiệu về hành tung của
những nhóm nổi loạn ngày càng đông trong nhiều vùng. Cuộc phiến động
mang hình thức chính trị với những tài liệu viết lưu hành bí mật, những
khẩu hiệu, những tin thất thiệt được tung ra nhằm làm mất uy tín của chế
độ. Những bài viết được phát tán dưới dạng những câu chuyện kể, những
truyện tiếu lâm, qua đó các tác giả đả kích bộ máy chính quyền. Năm 1718,
phủ Chúa ra lệnh cấm in và lưu hành những tài liệu viết này, cho bắt và
đem đốt đi. Nhiều biện pháp an ninh được ban hành, đặc biệt là thành lập
trong mỗi làng một nhóm bảo vệ được lựa chọn trong số các hương lý và
chỉ huy binh lính ở các tỉnh. Năm 1721 rồi năm 1727, quân đội được tăng
cường. Tuy nhiên, tất cả những biện pháp này đều vô hiệu, không sao ngăn
nổi các cuộc nổi dậy của nông dân không ngừng nối tiếp nhau nổ ra. Chỉ
xin nêu sau đây những cuộc nổi loạn quan trọng nhất.
Năm 1737, dưới sự lãnh đạo của một nhà sư, tên là Nguyễn Dương
Hưng, hàng nghìn nông dân chiếm dẫy núi Tam Đảo ở phía tây bắc kinh
đô, làm cho dân chúng ở đây hoảng loạn. Cuộc nổi dậy đã bị đàn áp dữ dội
nhưng chẳng được bao lâu, trong vùng núi của tỉnh Thanh Hóa, một hậu
duệ của nhà Lê và Lê Duy Mật lại cầm đầu một cuộc nổi dậy lôi cuốn nông
dân vùng châu thổ và cả dân miền núi.
Năm 1739, có thể nói và các trung tâm khởi nghĩa mọc ra ở tất cả các
tỉnh đặc biệt là trong vùng châu thổ sông Hồng. Sử biên niên Cương mục
kể lại rằng dân nghèo tập hợp lại ''nơi thì hàng nghìn, thậm chí có nơi hàng
vạn hoặc hàng chục vạn người, bao vây các lỵ sở, phong trào không sao
ngăn cản được''. Những tổ chức khởi nghĩa ở các tỉnh liên lạc với nhau để
phối hợp hành động, nhưng phần lớn các trường hợp những cuộc nổi dậy
vẫn mang tính chất địa phương.
Các chúa Trịnh liền cho thành lập những đội hương vệ, cứ trong danh
sách mười người chọn lấy hai, được trang bị vũ khí để bảo vệ các làng xã.
Nhưng các hương vệ lại thường chạy sang hàng ngũ quân khởi nghĩa và
chẳng bao lâu biện pháp này đành phải bãi bỏ. Năm 1740, nhà Trịnh cho
