Cũng thuộc thế kỷ XVII, còn phải kể Thiên nam ngữ lục, chuyện lịch sử
bằng thơ(8136 câu) kể lịch sử đất nước từ ngọn nguồn cho đến khi nhà Mạc
sụp đổ(1592).
Sự phát triển của văn học ở thế kỷ XVIII
Những truyện kể và ngụ ngôn của thế kỷ XVII báo hiệu sự nở rộ ở thế kỷ
XVIII. Nền văn học chữ Nôm chiếm ưu thế một cách hết sức rõ rệt, nhất là
về mặt chất lượng của các tác phẩm. Ảnh hưởng của nền văn học dân gian
truyền miệng lớn dần lên cả về mặt ngôn ngữ lẫn mặt nội dung của những
tác phẩm thành văn. Lời ăn tiếng nói hàng ngày giản dị, uyển chuyển, ngôn
ngữ biểu hiện phong phú màu sắc của những cách ngôn, tục ngữ và dân ca,
cũng như nội dung châm biếm của những truyện kể được truyền vào trong
các tác phẩm văn học. Những tác giả lớn đã thực hiện một sự tổng hợp giữa
ngôn ngữ dân gian và ngôn ngữ văn học cố điển, giữa minh triết dân gian
và văn hóa cố điển Trung Quốc, bằng cách đó sáng tạo nên những tác phẩm
độc đáo, với một ngôn ngữ sống động và giàu màu sắc. Chúng ta chứng
kiến một bước ngoặt thật sự trong quá trình tiên hóa của tiếng Việt. Thơ ca
được chắp đôi cánh khoẻ để vút lên.
Thể loại phát triển mạnh nhất là truyện kể hay truyện bằng thơ, thường là
của những tác giả vô danh. Truyện kể của thế kỷ XVII giản dị, được rút
gọn thành một câu chuyện không có những tình tiết phức tạp. Đến thế kỷ
XVIII, truyện kể trở nên phức tạp phong phú hơn, tình tiết phát triển với
những đột biến liên tiếp, các nhân vật được miêu tả sắc nét hơn.
Cũng cần chú ý đến sự xuất hiện của văn chương trào phúng dưới dạng
những bài thơ hay truyện kể đả kích những nhân vật quan phương của xã
hội phong kiến, kể cả nhà vua. Sự chỉ trích xã hội phong kiến như thế cũng
được thấy dưới những dạng khác trong những tiểu thuyết bằng thơ, đưa lên
sân khấu những viên quan lại tham nhũng và tàn bạo, những ông vua dâm
đãng chuyên chế. Sử biên niên vạch trần một cuộc sống cung đình thối nát
vì thói hoang dâm, những cuộc đấu tranh, những âm mưu giữa các phe
phái.
