miêu tả nỗi khổ của những người nghèo bằng những lời thắm thiết. Trong
Văn chiêu hồn, tác giả dựng lên một bức tranh u ám của một xã hội trong
đó tất cả mọi hạng người chỉ tìm thấy hoạn nạn và nghèo khổ. Tương phản
với sự khốn cùng đó, ông đựng lên bức tranh những viên quan thang lam
cho đổ các thức cao lương mỹ vị xuống nước và ''nhai thịt người trông ngọt
xớt như đường".
Với Truyện Kiều, Nguyễn Du đạt đến trình độ hoàn toàn làm chủ nghệ
thuật của mình. Bài thơ gồm 3254 câu này kể lại cuộc đời một cô gái tài sắc
tuyệt vời, nhưng bị một viên quan tham tàn đẩy vào những nỗi đoạn trường
trong suốt mười lăm năm trước khi được trở về lại với gia đình. Tác phẩm
vừa mời ra đời đã lập tức được hoan nghênh và không ngừng được phổ
biến rộng rãi; những người bình thường không biết chữ đọc thuộc lòng
từng đoạn dài trong những buổi tối họp mặt, những nhà nho khó tính nhất
lấy đó làm khuôn vàng thước ngọc không gì sánh nổi. Thành tựu phi
thường đó của Truyện Kiều là nhờ cái đẹp của ngôn ngữ lẫn nội dung cốt
truyện.
Nguyễn Du đã thực hiện được một sự tổng hợp tuyệt vời giữa lời ăn
tiếng nói dân gian và ngôn ngữ văn học cổ điển.
Truyện Kiều đánh dấu một giai đoạn quan trọng trong lịch sử tiếng Việt,
Nguyễn Du đã góp phần làm cho tiếng Việt thêm phong phú, uyển chuyển,
chỉnh xác và súc tích; điều ấy không thể tìm thấy ở bất cứ một tác giả
đương thời nào khác.
Với tâm hồn lãng mạn, Nguyễn Du biết cách ngợi ca vẻ đẹp của một
phong cảnh, thể hiện một cách tuyệt vời mối tình làm quặn đau một trái tim
đang yêu cũng như nỗi buồn, mối sầu sự thất vọng, niềm vui chiến thắng, là
nhà văn hiện thực chủ nghĩa, chỉ bằng một vài từ, ông có thể phác họa chân
dung của một nhân vật, lột tả một tính cách, mô tả một cảnh tượng. Cốt
truyện được xây dựng với những tình hết chọn lọc một cách tuyệt vời
không rườm rà dài dòng, nhưng hứng thú của người đọc thì không một lúc
nào chùng xuống.
