của đạo Khổng cấm mọi lời bóng gió đến tình yêu xác thịt; Nguyễn Du đã
dám nói đến những điều đó mà không rơi vào sự tầm thường. Thế rồi, dưới
ngọn bút rủa Nguyễn Du, nàng Kiều sau bao phen bị cuộc đời tàn bạo chà
đạp, phải biến thành gái làng chơi, đã nói với người yêu của mình rằng
nàng vẫn trong trắng, bất chấp mọi dập vùi, rằng tình yêu chung thủy phải
được quan niệm một cách nhân đạo hơn là cách nhìn của những kẻ đạo đức
giả. Trong những cơn biến động của thế kỷ XVIII, tình yêu trai gái, một
điểm mới mẻ, là một trong những khát vọng mới và đã được Nguyễn Du
lên tiếng ca ngợi.
Tuy nhiên, tác phẩm của Nguyễn Du cũng mang dấu ấn thế kỷ của mình.
Thất bại của nhà Tây Sơn đã gióng hồi chuông báo tử của những niềm hy
vọng lớn đã từng được dấy lên với những cuộc khởi nghĩa nông dân; và
cùng với việc Gia Long lên ngôi, đất nước Việt Nam lại rơi vào đêm đen
phong kiến. Thời kỳ này không mở ra một triển vọng nào có thể soi đường
cho những người muốn đấu tranh cũng như những ai suy tưởng về thân
phận con người. Nguyễn Du đồng cảm sâu sắc với những đau khổ của nhân
dân, cảm nhận những khát vọng đang sục sôi trong lòng người, nhưng ông
chới với trong những trầm tư không lối thoát về số phận của con người.
Khổng giáo không còn đủ để giải thích tại sao lại có cơ man là đau khổ và
bất công đến thế. Đành phải quay lại với những luận điểm của Phật giáo
nhưng với một lòng tin chẳng được là bao. Tuy nhiên không phải vì nhũng
mâu thuẫn về ý thức hệ như thế mà Nguyễn Du không phải là một nhà thơ
rất vĩ đại với tác phẩm vẫn luôn luôn được tất cả mọi người yêu mến sâu
sắc.(Hiện nay, thông qua nhiều bản dịch, tác phẩm đó đang đến với công
chúng ở quy mô thế giới).
Nghiên cứu lịch sử và những tác phẩm sử học
Đi đôi với sự nở rộ của văn học là những công trình phong phú về sử học
dưới dạng những sử biên niên, những chuyên khảo hay niên giám.
Pho Đại Việt sử ký toàn thư ra đời năm 1697, gồm 24 tập dưới sự chỉ đạo
của Ngô Sĩ Liên kể lại lịch sử của đất nước từ buổi sơ khai cho đến thế kỷ
XVII. Trong số những tác phẩm khác, đáng chú ý là Lê triều thông sử Của
