Tiếng vang sâu xa của Truyện Kiều không những là do hình thức đẹp mà
cả vì nội dung. Bằng tác phẩm mang tính hiện thực rất cao của mình,
Nguyễn Du tố cáo chế độ phong kiến áp bức và thối nát một cách đích
đáng, không một tên quan lại nào trong Truyện Kiều đáng được cảm tình.
Những nỗi khổ của nàng Kiều tài sắc bắt nguồn từ lòng tham của một viên
quan chỉ vì chút ít tiền bạc đã không ngần ngại nhấn chìm cả một gia đình
vào cơn hoạn nạn. Vào trong dinh của quan tể tướng, người ta cảm thấy
riêng mình và nghẹt thở, vị trọng thần đầu triều đủ biết mỗi một cách là
dùng thủ đoạn phản trắc để đánh bại đối thủ. Ngược lại, đương đầu với chế
độ quân chủ, hình ảnh của nhân vật Từ Hải - con người hiên ngang ''đội trời
đạp đất'' "dọc ngang nào biết trên đầu có ai'' mới đẹp làm sao. Việc tôn
vinh một kẻ phản nghịch như thế trong xã hội Khổng giáo thế hiện bản lĩnh
của một con người rất táo bạo. Trong nhân vật Từ Hải có hình ảnh những
thủ lĩnh lớn đã cầm đầu các phong trào khởi nghĩa, đặc biệt là Nguyễn Hữu
Cầu và Nguyễn Huệ, nhưng con người đã để lại một kỷ niệm không thể
phai mờ.
Nguyễn Du cũng táo bạo không kém khi ca ngợi tình yêu của những đôi
trai gái đã tự do tìm đến với nhau. Và chính là người con gái, trong lúc
vắng mặt cha mẹ, đã chủ động tìm đến với người mình yêu. Thật là một
chuyện động trời đối với một xã hội mà trong đó người đàn bà có nghĩa vụ
phải tỏ ra là nhất mực phục tùng. Tác giả dành những trang tha thiết nồng
nàn nhất trong thi phẩm để mô tả những cảnh tình tự, yêu thương thắm thiết
giữa đôi trai gái yêu nhau; tình yêu tự do đôi lứa từng bị phỉ nhổ trong xã
hội phong kiến, lại được nhà thơ Nguyễn Du ca ngợi. Nguyễn Du cũng
không kiêng dè cả cái quan niệm tối thiêng liêng về đạo thủy chung, bắt
buộc người phụ nữ phải dành trọn vẹn cả cuộc đời mình cho người chồng
duy nhất, kể cả sau khi người đó chết. Nàng Kiều bị quăng đi quật lại, lắm
phen buộc phải tự bán mình, đã yêu say đắm một lần thứ hai khi gặp được
một trang anh hùng xứng đáng với mình. Mối tình thứ hai này, mà một nhà
nho chính thống ắt đã khép vào tội phải cạo đầu bôi vôi, đã tìm được ở
Nguyễn Du một người bảo vệ nhiệt tình. Đạo đức khắt khe và thanh khiết
