Nhân vật vĩ đại Nguyễn Trãi
Trùm lên những thập kỷ đầu tiên của thế kỷ XV là cái bóng cả của nhân
vật vĩ đại Nguyễn Trãi. Là một nhà nho xuất thân từ trường học Khổng
giáo, nhưng tinh thần và các tác phẩm của ông vượt xa những giới hạn của
học thuyết này. Lòng yêu nước và thương dân đã truyền cho Khổng giáo
của riêng ông một sức mạnh đặc biệt.
Như chúng ta biết, ông đã là nhà chiến lược và là người cố vấn chính trị
của cuộc khởi nghĩa dân tộc đã đánh đuổi quân Minh và giành lại nền độc
lập dân tộc. Ông còn là nhà thơ, đã để lại một cuốn địa chỉ, nói tóm lại ông
là một nhà nhân văn được hiểu theo nghĩa trọn vẹn nhất của thuật ngữ này.
Chiến lược quân sự của ông xuất phát từ nguyên lý cao đẹp: “chinh phục
lòng người hơn là chinh phục các thành trì”, như ông đã phát biểu trong
Bình Ngô sách trao cho Lê Lợi khi ông tìm đến hiến kế.
Trong một loạt trước tác viết trong và sau cuộc chiến tranh giải phóng,
ông đã nhiều lần nói rõ quan niệm của mình về cuộc đời làm chính trị dựa
trên lòng thương yêu nhân dân.
Vai trò của nhân dân như vậy là được xác định rõ ràng. Có thể nói rằng ở
Nguyễn Trãi, khuynh hướng nhân văn chủ nghĩa trong đạo Khổng đã phát
triển một cách trọn vẹn. Ông đã dựa vào nhân dân để lãnh đạo cuộc chiến
tranh giành độc lập nhưng ông cũng nghĩ đến những đau thương mất mát
của binh sĩ địch, của nhân dân Trung Quốc. Trong những bức thư gửi cho
các tướng nhà Minh, ông luôn luôn nhấn mạnh ý tưởng này. Ở thời điểm
chiến tranh, nhân dân và quân đội sục sôi căm giận đối với bọn xâm lược,
muốn trút hết thù hận lên đầu những quân lính địch ra hàng. Nghe lời
khuyên của Nguyễn Trãi, Lê Lợi đã cho phép hơn 100.000 quân Minh trở
về Trung Quốc, tránh cho chúng khỏi bị tàn sát.
Sau chiến thắng, Nguyễn Trãi đã nhân danh nhà vua thảo nhiều bài về
đạo đức chính trị dành cho thế tử, trong đó có đoạn:
