“Nay con nhờ công lao của ta, nối cơ nghiệp của ta, phàm những phép
giữ nước cầm quân, những phương giữ mình trị nước, thi hành nên cố sức,
chăm chỉ chớ ham vui. Hòa thuận tôn thần, nhớ giữ một lòng hữu ái,
thương yêu dân chúng, nghĩ làm những việc khoan nhân. Chớ thưởng bậy
vì tư ân, chớ phạt bừa vì tư nộ, đừng thích bạc tiền mà luông tuồng xa xỉ,
đừng gần thanh sắc mà bừa bãi hoang dâm.
Cho đến những việc dùng nhân tài, nghe can gián, ra một chính sách,
một mệnh lệnh, phát một lời nói, một việc làm, đều giữ trí trung, dùng theo
thường điểu, ngõ hầu trên có thể đáng thiên tâm, dưới có thể thỏa nhân
vong thì quốc gia mới được bền vững lâu dài. Vả lại mến người có nhân là
dân, mà chở thuyền lật thuyền cũng là dân, người có đức là trời mà khó tin
và không thường cũng là trời”.
Sau chiến thắng là bắt đầu tấn thảm kịch của Nguyễn Trãi, con người này
quá liêm khiết, quá chính trực để có thể trở thành một kẻ nịnh thần. Vua thì
khó chịu với uy tín lớn của ông, còn các viên quan khác thì ganh tỵ uy tín
của ông. Trong nhiều năm, ông bị gạt khỏi chính trường và lui về sống ẩn
dật ở một thảo am riêng. Năm 1442, bọn triều thần dựng lên một cuộc âm
mưu để khép ông vào tội chết và ông đã bị xử tử. Cái chết đó khiến cho các
trước tác của ông bị tản mát, ngày nay chỉ còn lại được một phần.
Nguyễn Trãi đã để lại những tác phẩm lớn, đặc biệt trong số đó có:
– Dư địa chí
– Bình Ngô đại cáo
– Quân trung từ mệnh tập
– Lam Sơn thực lục
– Quốc âm thi tập(gồm 254 bài thơ tiếng Việt)
và nhiều bài thơ chữ Hán.
Bài hịch Bình Ngô đại cáo rung động dạt dào niềm tự hào dân tộc là một
trong những áng văn đẹp nhất của nền văn học Việt Nam. Những bài thơ
Nôm của ông là những tác phẩm đầu tiên quan trọng bằng ngôn ngữ dân
tộc mà ngày nay chúng ta còn giữ được từ quá khứ, những bài thơ này
