Hoạt động văn học và sử học dưới thời Lê
Triều vua Lê Thánh Tông là thời kỳ nền văn học xuất phát từ nguồn cảm
hứng Khổng giáo nở rộ. Bản thân nhà vua cũng thích viết và đã tập hợp hai
mươi tám quan đại thần là những nhà nho lớn để thành lập một Viện hàn
lâm lấy tên là Hội Tao đàn do đích thân nhà vua chủ trì. Hội Tao đàn đã để
lại nhiều bài thơ lời lẽ rất trau chuốt ngợi ca chế độ và sự vĩ đại của đất
nước. Nhiều văn bản khác của Hội Tao đàn cũng được lưu lại trong Thiên
nam dư hạ tập. Vua Lê Thánh Tông cũng đã để lại một tuyển tập thơ Nôm.
Thời kỳ những vua Lê đầu tiên cũng đã để lại nhiều công trình sử học,
quan trọng nhất là Đại Việt sử ký toàn thư được Ngô Sĩ Liên bắt đầu viết từ
năm 1479, thuật lại lịch sử Việt Nam từ đầu cho đến ngày thành lập triều
đại nhà Lê năm 1428. Thời kỳ này đã để lại cho chúng ta Lĩnh nam chích
quái của một tác giả vô danh, tuyển tập những truyền thuyết dân gian, một
tài liệu cần thiết để am hiểu những tín ngưỡng và tập tục của nước Việt
Nam cổ xưa. Đầu thế kỷ thứ XVI, Nguyễn Dữ viết Truyền kỳ mạn lục, kể
lại những câu chuyện huyền diệu, trong đó tác giả mượn cớ những truyền
thuyết để đưa ra nhiều chỉ trích đối với xã hội và những kẻ cầm quyền
đương thời.
Vượt hẳn lên cả thế kỷ XVI, là gương mặt của Nguyễn Bỉnh
Khiêm(1491 - 1585), một nhà nho xuất thân từ cửa Khổng, sau một thời
gian ngắn thử ra làm quan với nhà Mạc, đã lui về ở ẩn tại Bạch Vân Am,
mở trường dạy nhiều học trò. Ghê tởm trước những tệ đoan ở triều đình và
trong giới quan lại ông ngang nhiên nói lên tình yêu của mình đối với thiên
nhiên, sự gắn bó với cảnh ''nhàn'', tức là với một cuộc sông ẩn dật không
màng đến những lo nghĩ về vật chất hay xã hội, một cách sống lấy nguồn
cảm hứng từ quan niệm ''vô - vi'' của đạo Lão. Tuy nhiên là một nhà nho
thấm nhuần Khổng giáo, Nguyễn Bỉnh Khiêm không thể không quan tâm
sâu sắc đến đời sống chính trị của đất nước. Thời buổi lúc bấy giờ khá rối
ren, các vua Lê trị vì, nhưng rồi nhà Mạc chiếm ngôi, rồi họ Trịnh và họ
