11. Lược truyện Trưng Nữ Vương
Tất cả sử sách của nước nhà, bất kể là cũ hay mới, bất luận là viết ở đâu,
hễ có giới thiệu về thời Bắc thuộc là thế nào cũng dành những lời trang
trọng để nói về Hai Bà Trưng – hai vị nữ anh hùng đã quả cảm phát động
và lãnh đạo nhân dân cả nước ta, vùng lên đập tan chính quyền đô hộ của
nhà Đông Hán và lập nên nền độc lập, tự chủ trong vòng gần ba năm. Hai
Bà Trưng là biểu tượng của ý chí hiên ngang và khí phách quật cường của
cả dân tộc. Nay, xin theo những đoạn ghi chép tản mạn của sách Đại Việt sử
kí toàn thư (ngoại kỉ, quyển 3, từ tờ 1-b đến tờ 4a) mà dựng lại lược truyện
về Hai Bà Trưng như sau:
“Thái thú quận Giao Chỉ là Tô Định dùng chính sự tham lam tàn bạo.
Trưng Nữ Vương dấy binh để đánh” (tờ 1-b).
“Mùa xuân, tháng hai (năm Canh Tí 40), vua khổ vì thái thú Tô Định
dùng pháp luật hà khắc để trói buộc, lại thêm thù Tô Định đã giết chết
chồng của mình là Thi Sách, bèn cùng với em là Trưng Nhị nổi binh, đánh
vào trị sở của châu. Tô Định chạy về nước. Các quận Giao Chỉ, Cửu Chân,
Nhật Nam và Hợp Phố đều hưởng ứng, (Trưng Nữ Vương) lấy được sáu
mươi lăm thành ở Lĩnh Nam rồi tự lập làm vua” (tờ 2a và tờ 2b).
“Nhà Hán thấy họ Trưng xưng vương lại dấy quân đánh vào các vùng
biên thùy, bèn hạ lệnh cho các nơi như Trường Sa, Hợp Phố và cả Giao
Châu sắp sẵn xe thuyền, sửa sang cầu cống, khai thông khe núi và tích chứa
lương thực, đồng thời, phong cho Mã Viện làm Phục Ba tướng quân, phong
cho Phù Lạc Hầu là Lưu Long làm phó tướng, đem quân sang xâm lược”
(tờ 2b).
“Mùa xuân, tháng giêng (năm Nhâm Dần 42), Mã Viện đi men theo ven
biển mà tiến vào nước ta, san núi làm đường đến hơn một ngàn dặm, đánh
nhau với vua (chỉ Trưng Nữ Vương) ở Lãng Bạc (phía Tây của La Thành
gọi là Lãng Bạc). Vua thấy thế giặc mạnh, tự thấy quân mình ô hợp, khó có
thể chống nổi, bèn lui về giữ Cấm Khê (cũng có sách chép là Kim Khê).
