Lời bàn
Thượng hoàng Lê Hy Tông mất đã hơn hai năm mới đi báo tang, vua Lê
Dụ Tông được truyền ngôi đến 13 năm mới đi cầu phong, hai việc ấy đúng
sai thế nào đã quá rõ. Song, nếu ở đời chỉ thấy cái dở của người mà không
thấy cái hay của người, thì một lần là lỗi, hơn một lần là tội, rất khó có thể
bỏ qua. Cuộc tiếp đón sứ thần nhà Thanh năm 1719, ít ra cũng là lần các
quan trong triều đình tỏ được chút khí khái của mình, không thể nói là
không đáng khen được.
Đặng Đình Triết và Thành Văn, chẳng gì cũng là sứ giả của thiên triều,
lại làm sứ mạng cao cả là thay mặt Thiên tử mà tấn phong cho vua Lê, cho
nên, hách dịch là lẽ đương nhiên. Nhưng, hách thì hách, họ vẫn không hề
mong đợi được gặp một triều đình đấy các quan bạc nhược. Lời tâu của họ
với vua Thanh khi về nước là lời trung thực. Mới hay, càng cố gắng giữ
quốc thể thì người nước ngoài càng trọng ta. Kẻ nào hễ thấy sứ giả của
nước lớn, nước giàu mà cúi đầu khuất phục, thì kẻ đó, quyết không phải là
dòng giống chính tông của con Lạc cháu Hồng.
Vua Thanh ban các thứ cho sứ thần Hồ Phi Tích sau này có phần hậu hĩ,
ấy cũng là cách bày tỏ sự hiểu biết đối với người của nước biết trọng quốc
thể đó thôi.
Hẳn nhiên, tam quy cửu khấu hay ngũ bái tam khấu thì khoảng cách tư
thế hơn thua của người thi lễ chẳng khác là bao, nhưng, điều cốt yếu ở đây
lại là quyết chí hay không quyết chí giữ lễ riêng của nước nhà. Sứ thần
thiên triều, uy danh lớn lắm, hách dịch cũng ghê gớm lắm, nhưng lớn bao
nhiêu thì lớn, hách bao nhiêu thì hách, nhập gia phải tùy tục, nước Nam vẫn
vậy, ngàn xưa.
