Để kết luật, vấn đề văn học thời Bắc thuộc chúng ta có thể tóm tắt
nhờ việc người Trung Hoa đặt chủ quyền trên đất Giao Chỉ, Hán học
đã ảnh hưởng lớn lao đến đời sống dân tộc và quốc gia của chúng ta.
Dân ta trở nên một quốc gia văn hiến, có nhiều thuần phong mỹ tục.
Đó là một điều lợi ích vĩ đại chẳng nên chối cãi. Đem sự đau khổ dưới
ách thông trị của ngoại bang mà đổi lấy một nền văn hóa sáng sủa tốt
dẹp, người Việt thức thời chúng ta hẳn không phàn nàn, đã đành rằng
người Việt học thuật và tư tưởng của Trung Quốc, huống hồ vào đời
Tần Thủy Hoàng các việc đốt sách Nho, chôn học trò (246 – 208
tr.C.L) tất nhiên sách vở đưa sang đây không đầy đủ được. Người Việt
xưa kia hẳn chỉ bước tới cái bậc từ chương mà thôi nhưng trong giới
văn học bấy giờ cũng có nhiều người tỏ ra thông minh lỗi lạc chẳng
kém gì các danh sĩ Trung Quốc, cứ xem việc xướng họa và ngoại giao
dưới đời Lê Đại Hành với Bắc triều sau này đủ rõ. Và sử chép rằng vì
bài thơ tiễn sứ (tiễn Ly Giác) mà Giao Chỉ là một nước mới mẻ, non
nớt đã nổi tiếng là văn hiến đối với người Tống.
3 – Phật Giáo
Ngoài ảnh hưởng của Phật Đồ đối với văn học sơ khai thuở ấy, ta
còn nên tìm hiểu qua một vài nét chính của tôn giáo này và sự phát
triển của nó trên đất Trung QUốc trước khi qua Việt Nam.
Phật Giáo do đức Thích Ca Mâu Ni xướng lên, chủ trương giải
thoát con người ra khỏi điều khổ não là: sinh, lão, bệnh, tử. Ngoài bốn
điều này đã do Tạo Hóa gây nên trong khi cấu tạo con người cũng như
khi xây dựng vũ trụ. Tạo hóa còn đặt ra những định luật khắc khe là có
sinh phải có diệt, có hình hài thì phải chịu sự hủy hoại, suy vong, lại
còn bao nhiêu điều đau khổ khác phát sinh bởi lòng dục. Lòng dục của
con người là những sự ham mê danh lợi, phú quí, sắc đẹp…nó là
những nghiệp báo, những căn nguyên của mọi sự đe dọa, trụy lạc, Đạo
Phật quan niệm rằng muốn tránh được các điều nghiệp báo, oan gia thì
