vua. Từ cuối năm Bính Tuất qua năm Đinh Hợi, Quý Ly phải đương đầu
với quân xâm lăng, sau 9 tháng chiến tranh, họ Hồ thất bại một cách đau
đớn, thảm thương.
Vì đâu họ Hồ đã đi tới cái kết quả bi đát đó? Các vua chúa mất ngai
vàng, nghiện bá, các nhà chính trị ngã gục trên nẻo đường danh vọng xưa
nay không ngoài lý do thất nhân tâm. Ta hiểu câu thất nhân tâm là mất lòng
dân và trí thức trong nước là hai thành phần quan hệ của nền tảng quốc gia.
Đây là một lẽ chung. Họ Hồ cũng không thoát khỏi công lệ đó trong khi đổ
sụp.
Những hành động nào đã làm họ Hồ thất nhân tâm?
1) Họ Hồ đã tiến quá nhanh trên con đường danh vọng, quyền thế lẫy
lừng, dẫu không va chạm vào quyền lợi của ai cũng dễ khiến nhiều kẻ ghét
ghen, huống chi họ Hồ đã thi hành nhiều việc cách mạng xã hội nghịch với
quyền lợi của nhiều giai cấp. Tỉ dụ: hạn chế quyền tư hữu tài sản do việc cải
cách điền địa có lợi cho dân nhưng có hại cho quý tộc. Việc cáh mạng hết
sức táo bạo này lại kèm thêm việc hạn chế gia đồng đã kìm hãm và giảm
hẳn thế lực của đẳng cấp phong kiến khiến họ phải tìm cách chống lại họ
Hồ để bảo vệ tương lai của họ.
2) Việc cải cách tăng đạo cũng có tính cách hạn chế ảnh hưởng của một
giai cấp rất gần dân chúng. Sự chống trả của giai cấp này không phải là
không nguy hiểm, nhất là về mặt tuyên truyền.
3) Việc cải cách tiền tệ, tuy có thuận tiện cho việc mua bán của dân
chúng nhưng quá mới nên dân chúng chưa hiểu được lợi ích. Thấy tiền bạc
của mình bắt buộc phải đổi lấy tiền giấy, dân chúng sao khỏi được sự hoang
mang, hờn giận.
4) Việc giết hạn con cháu nhà Trần, nhất là vua Thuận Thông, con rể của
Quý Ly, và việc hạ sát trên 370 vương hầu, tướng lĩnh, đại thần trong vụ âm
