4 – Những vụ phiến động trong nước
Vua Dực Tông lên ngôi được ba năm (1850) đã cử những danh thần làm
Kinh Lược Đại Sứ để đi khám xét công việc quân dân ở các khu vực trong
nước. Tỉ dụ: Nguyễn Tri Phương phụ trách xứ Nam Kỳ, Phan Thanh Giản
coi ba tỉnh miền Nam Trung Việt, Nguyễn Đăng Giai kiểm soát ba tỉnh phía
Bắc miền Trung. Nhưng từ năm Tân Hợi trở đi (1851) giặc đã nổi lên ở
nhiều nơi, nhất là ở Bắc Kỳ. Ta thấy rõ rệt lòng dân ở đây còn tưởng nhớ
đến nhà Lê nên đã dấy động để phá chánh quyền nhà Nguyễn. Có vài vụ
loạn mà người cầm đầu xưng mình thuộc dòng dõi nhà Lê, đã lôi cuốn được
khá nhiều nhân dân. Ngoài người trong nước phá trật tự an ninh, lại còn
giặc Tàu tràn sang. Bọn này thuộc dư đảng Thái Bình Thiên Quốc do Hồng
Tú Toàn tổ chức chống lại nhà Thanh bị bại chạy qua nước ta. Chúng cướp
phá các vùng thượng du khiến quan quân ta phải đi đánh dẹp vất vả. Đã thế
dân còn phải chịu nhiều thiên tai như lụt lội, vỡ đường liên miên. Đê Văn
Giang thuộc tỉnh Hưng Yên vỡ luôn 18 năm thì miền Nam Trung Châu là
nơi đông dân nhất sao khỏi được rối loạn. Đây cũng là một trong nhiều
nguyên nhân phát sinh ra những vụ phiến động của đồng bào Bắc Kỳ, nếu
không có mục đích chính trị.
Cũng trong năm này có giặc Tam Đường do ba lãnh tụ: Quảng Nghĩa
Đường, Lục Thắng Đường, Đức Thắng Đường hoành hành tại Thái Nguyên
được quan Kinh lược Nguyễn Đăng Giai đến phủ dụ nên đất Bắc được yên
ổn một thời. Đến năm Giáp Dần (1854) Nguyễn Đăng Giai mất, Bắc Kỳ lại
mất an ninh, trật tự như cũ.
Bấy giờ ở Sơn Tây có một người tôn phò Lê Duy Cự là con cháu nhà Lê
lên làm minh chủ. Cạnh Cự có Cao Bá Quát làm quốc sư. Quát sinh ở làng
Phú Thụy, huyện Gia Lâm, tỉnh Bắc Ninh. Đổ cử nhân,giữ chức giáo thụ
phủ Quốc Oai tỉnh Sơn Tây. Ông này là một trí thức thông minh bậc nhất
đời bấy giờ nên đã được tôn là “thần Siêu, thánh Quát” và đã có thơ ca ngợi
tài của ông:
