dư biết rằng mình có thể chỉ làm chuyện châu chấu đá xe mà thôi. Nhưng
có lẽ các vị tienf bối đó đã quan niệm rằng nếu chiến đấu chẳng thành công
ngay thì cũng gây được căm thù đối với địch và giữ vững được cái hào khí
của dân tộc cho đám người sau. Cách mạng của một quốc gia lạc hậu như
nước mình chống với một đế quốc tân tiến đang đầy sinh lực sao có thể thâu
lượm kết quả mau lẹ như lòng mong muốn.
Ở Trung Kỳ, bấy giờ phất cờ khởi nghĩa có các ông Mai Xuân Thưởng,
Bùi Điền, Nguyễn Đức Nhuận đem dân binh đánh phá Phú Yên và Bình
Định, công sứ Aymonier, thiếu ta De Lorme và Việt gian Trần Bá Lộc đem
lính Tây và lính tập đi đánh dẹp và bắt được ba ông đem đi giết. Cuộc khởi
nghĩa bắt đầu từ tháng 6 năm Bính Tuất đến tháng 6 năm Đinh Hợi (1887)
thì tắt. Nhưng lực lượng mà Pháp lo ngại hơn cả vẫn là lực lượng của vua
Hàm Nghi. Nhưng lực lượng mà Pháp lo ngại hơn cả vẫn là lực lượng của
vua Hàm Nghi. Hướng về ngọn cờ cách mạng của nhà vua, hoặc gần hoặc
xa từ Bình Thuận trở ra Bắc, hay là qui tụ chung quanh nhà vua bấy giờ có
Tôn Thất Đạm, Tôn Thất Thiệp (hai con của Tôn Thất Thuyết), các cựu
thần Trương Văn Ban, Nguyễn Phạm Tuân, Lê Trực, Nguyễn Chữ, Trần
Văn Dự, Trương Đình Hội, Lê Mô Giai, Phan Trọng Mưu, Nguyễn Nguyên
Thành, Lê Doãn Nhạ, Nguyễn Xuân Ôn, Ngô Xuân Quỳnh, Hà Văn Mao,
Mai Xuân Soạn, Tống Duy Tân, Đinh Công Tráng, Phạm Bành, Phan Đình
Phùng…Ngày 16-5 năm Bính Tuất (1886), Pháp cử vua Đồng Khánh ra
Quảng Bình tuần thú mạn Bắc để dụ vua Hàm Nghi và các chiến sĩ Cần
Vương, đạiúy Billet đi theo nhà vua. Cuối tháng 7, vua Đồng Khánh ra tới
Quảng Bình nhưng chẳng kêu gọi được ai cả, cuộc chống đối của Văn Thân
và cựu thần vẫn tiếp tục, nhà vua ở lại vài tuần rồi xuống tàu trở về Huế.
Hai tháng sau (tháng 9) Hoàng Kế Viêm được khai phục nguyên hàm và
được phong làm Hữu Trực Kỳ An Phủ Kinh Lược Đại Sứ cũng ra Quảng
Bình tiếp tục việc khuyến dụ các đạo quân Cần Vương. Theo ý vua Đồng
Khánh (tức là ý người Pháp) nếu các người kháng chiến trở về, họ sẽ được
bảo đảm về địa vị, phẩm tước, riêng vua Hàm Nghi thì sẽ được làm tổng
