của cụ Sào Nam và lời khuyến cáo của cụ Tây Hồ. Rồi “Vật cùng tắc biến,
nhân cùng tắc phản” đó là một định luật ở thế gian này. Cái hậu quả của
một chế độ “Người bóc lột người” đã đưa nước Pháp tới đâu?
2 – Các Cuộc Chiến Đấu Của Phái Tân Học
Năm 1925, cụ Phan Bội Châu bị Pháp bắt được ở Thượng Hải dẫn về
Việt Nam, sau cụ được ân xá nhờ ở dư luận công phẩn của đồng bào toàn
quốc, đáng lẽ Pháp đã thẳng tay tiêu dietj nhà lão thành cách mạng của
chúng ta. Dù sau việc cụ Phankể trên cũng tỏ rõ rằng cuộc vận động Đông
Du đã thất bại, hai nước Tàu, Nhật không giúp được phái cách mạng như
lòng ta muốn. Rồi cụ Sào Nam và nhiều thanh niên của ta bị mời ra khỏi đất
Nhật. Chính phủ Quốc Dân Đảng Trung Quốc chỉ làm được một việc la
fcho cách mạng Việt Nam tá túc mà thôi, mặc dầu một số nhân tài của ta đã
có công chiến đấu bên cạnh cách mạng quân của Trung Tôn Sơn để dựng
nên Trung Hoa Dân Quốc. Song song với phong trào Hậu Văn Thân từ
1917, nhiều cuộc bạo động vẫn xảy ra.
Những người tân học cũng thấy mình có nhiệm vụ nối chí tiền nhân và
hưởng ứng với các nhà cách mạng hải ngoại, vì vậy đã có những vụ dưới
đây liên hệ rõ ràng với chương trình hành động của phái Đông Du:
- Ông Lương Ngọc Quyến ở Nhật Bản về năm 1917. Đến Hương Cảng,
ông bị mật thám Anh bắt giao cho Pháp, Pháp đem giam ông tại nhà lao
Thái Nguyên. Sau ông Đội Cấn khởi nghĩa ở tỉnh này, ông Quyến có tham
gia nhưng bị què chân nên trước khi quân khởi nghĩa thất bại, ông tự tử để
anh em khỏi vì mình mà lúng túng. Cuộc dấy động của Đội Cấn kéo dài
được vài tháng.
- Năm 1923, toàn quyền Đông Dương Martial Merlin đi công cán bên
Nhật về đến Sa Điện (Quảng Châu) được Pháp kiều đãi tiệc ở Victoria, bị
một thiếu niên Việt Nam là Phạm Hồng Thái ném bom, chỉ riêng Merlin
thoát hiểm, còn một số người chết và bị thương, họ Phạm nhảy xuống sông
