Mặc Địch chủ trương thuyết Kiêm Ái, Dương Chu lập ra thuyết “Vị
Ngã”, Thân Bất Hại, Hàn Phi thuộc phái pháp gia đề xướng việc triệt để
dùng luật pháp trị thiên hạ…
Qua nhiều thế hệ người đời sau lưu tâm đến đạo thuyết của Khổng Phu
Tử và của Lão Tử (tự là Lý Đạm) hơn cả.
Khổng Tử
Khổng Tử tên là Khưu, tự là Trọng Ni sinh năm 551 trước Công Lịch
tức là năm 25 đời Tương Công nước Lỗ và Linh Vương nhà Chu, ngày 27-8
ở huyện Khước Phụ nước Lỗ, mất năm 479, thọ được 72 tuổi. Ngài xuất
thân hàn vi từng làm Ủy Lại coi việc gạt thóc, giữ kho, sau này làm Tư
Chức Lại trông nom việc nuôi bò dùng vào việc cúng tế. Đến khi đạo đức
của Ngài được người đương thời chú ý, có lần ngày đã giữ chức Tư Không
nước Lỗ, nhưng không thi hành được ý muốn cứu dân cứu đời, vãn hồi
nhân tâm thế tục. Ngài bỏ đi chu du thiên hạ luôn 13 năm. Ngài từng đặt gót
chân ở Tống, Tề, Sở, Vệ, Tần, Thái vẫn không gặp được tri kỷ. Đến năm 68
tuổi Ngài trở về cố hương (Lỗ) viết sách dạy học, môn sinh có tới 3.000
người.
Ngài đã lấy các quan thư của các thời trước chỉnh đốn thành Kinh Thi,
lấy thi ca lịch đại soạn thành Kinh Thư, định đính kính Lễ, kinh Nhạc và
làm Kinh Xuân Thu để thuật lịch sử nước Lỗ.
Tư tưởng luân lý đạo đức của Ngài gồm ở mấy điểm: Nhân, hiếu, đễ,
trung, thứ và lễ nhạc. Như vậy người ta trước hết phải sửa mình để thành
con người đạo đức. Có đạo đức là có tư cách, có nhân phẩm, đây là những
yếu tố căn bản tạo nên giá trị của con người, trong gia đình và xã hội. Mà
muốn gây được cái đức, người ta phải theo đạo trời là “Nhân” nó bao gồm
cả vạn vật trong vũ trụ, nó là sự yêu thương mọi người như yêu thương
chính mình vậy. Mạnh Tử sau này giải thích chữ Nhân là “Lòng trắc ẩn, là
mối đầu của đức Nhân” mà ta có thể nói cách khác: người có Nhân là người
