“Ta đem thả một khối đặc xuống một thế loãng ví như thả một khúc gỗ
xuống một cái hố sâu nước. Khúc gỗ bắt đầu chìm: ta tưởng nó chìm tới
đáy, nhưng không, nó chỉ chìm tới chừng nào để đạt tới quân bình giữa
trọng lực dìm nó xuống với sức nước đẩy nó lên. Hai bên đều nhau thì nó lơ
lửng ở giữa. Ở đây là thế “Hòa” của khối đặc trong hoàn cảnh loãng của nó.
Chỗ nó đứng là vị trí an bài đắc kỳ sở ở thế quân bình. Ta nhận thấy ở khối
đặc và thế loãng ấy có hai thế lực chống nhau: một thế động và một thế
phản động thừa trừ lẫn nhau mà sinh ra một thế thứ ba là thế “Hòa” hay là
thế “quân bình” nó đã dung hòa được hai phương diện mâu thuẫn, hai
khuynh hướng đối lập của nó.
Cùng một lý ấy ta suy rộng ra thì thấy các vì tinh tú dun dẩy, hấp dẫn
nhau vào đúng vị trí của thế quân bình nên vẫn luân chuyển mà không xô
xát. Thời tiết được thế quân bình thì vạn vật sinh thành nảy nở,… cho nên
người ta nhận lấy cái định luật này để noi theo và ứng dụng vào cuộc đời
mới mong thành công trong mọi việc…”
Về chính trị (Khổng Tử còn là nhà chính trị nữa). Khổng Tử nêu lên
thuyết chính danh, đó là một tư tưởng chủ yếu của Ngài. Và nếu Khổng Tử
có tư tưởng này là vì Ngài sinh ra giữa thời phong kiến, xã hội đang đảo
lộn, trật tự đang ngửa nghiêng, nhân tâm đang suy bại. Muốn chấm dứt cái
thời đại vô kỷ cương, Ngài khuyên các vua chúa và thứ dân phải xử sự cho
hợp cái địa vị, cái danh nghĩa của mình, nghĩa là kẻ làm vua phải biết đạo
và theo đúng đạo làm vua, kẻ làm tôi, làm cha làm con cũng vậy, đừng ai
xâm phạm đến địa vị quyền lợi của kẻ khác, trên dưới một lòng để đi đến
chỗ thống nhất cho quốc gia về mọi phương diện.
Tóm lại, từ đấng vương giả đến dân chúng đều phải tuân theo tam cương
ngũ thường và liên đới trách nhiệm trước mọi cuộc thịnh suy của dân tộc,
xã hội. Mọi điều khuyến cáo này xét ra được khảo sát trong lệ tục nhà Chu
trước khi xuất hiện trong Lễ Kinh và Nhạc Kinh mà Ngài đã biên soạn sau
nhiều năm đi chu du các nước. Họ Khổng khuyên vua chúa có đức độ trong
