cái nhiệm vụ thay trời trị dân (thừa thiên thụ mệnh) nhưng phải cố kiêng
dùng chế độ võ lực và chuyên chế. Họ Khổng lại tin rằng người ta sinh ra
vốn có tính thiện (Nhân chi sơ, tính bản thiện, tính tương cận, tập tương
viễn) và sau này sinh ra gian ác là vì chịu ảnh hưởng xấu xa của những kẻ
chung quanh. Như vậy hình phạt để ngăn tội lỗi chỉ nên dùng một cách bất
đắc dĩ mà thôi, ngoài ra nên lấy lễ nhạc để cảm hóa lòng người là hơn.
Nho Giáo cũng phản đối kịch liệt các hôn quân, bạo chúa nên trong
Kinh Lễ có câu: Quân mệnh thuận tắc thần hữu thuận mệnh, quân mệnh
nghịch tắc thần nghịch mệnh. Rồi một nho giáo rõ rệt đã có tinh thần dân
chủ và cáh mạng ở trong và đã khuyên vua chúa hành động sao cho hợp
lòng dân và ý trời. Nếu trái ý dân là vi thiên mệnh thì dân có quyền chống
lại.
Tư tưởng này đã phát sinh ra ở một vài quan niệm chính là Người và
Trời có mối tương quan hay là có hai trật tự: trật tự thiên nhiên và trật tự
nhân sinh mật thiết liên lạc với nhau, hòa hợp với nhau. Nếu so với các tư
tưởng chính trị cổ của các nước Âu Châu, Nho Giáo đặt quyền lợi của
người dân trên quyền lợi của Vua chúa thì quả là tư tưởng Nho Giáo cấp
tiến hơn nhiều. Âu Châu thời xưa coi vua chỉ chịu trách nhiệm với Trời tức
là Thượng Đế hay Thiên Chúa mà thôi và dân không không có quyền kiểm
soát Vua chúa.
Có điều đáng để ý là Nho Giáo không đề cập cách kiểm soát Vua chúa
hoặc quyền hành của họ do dân chúng trao cho để ngăn trừ những hành
động chuyên chế và lạm dụng. Phải chăng phái trí thức tức nho giả thời xưa
không tin ở năng lực của Đại chúng nên chỉ biết kêu cái thiện tâm, thiện chí
của các nhà cầm quyền khiến ta phải nghĩ rằng Nho Giáo chỉ biết nêu cao
tinh thần đạo đức mà thôi. Ngoài ra về chính trị Nho Giáo đã thiếu hẳn một
cái gì thực tế trong căn bản nên không đi tới một kết quả để vãn hồi ngay
được nhân tâm, thế tục thuở ấy. Cái quan niệm thật sự và triệt để dân chủ
ngày này là Chính Phủ phải là của dân, phụng sự dân và tùy quyền dân
