Trước Lão Tử thì trong tư tưởng giới người ta đều cho trời là có ý chí và
chủ tế hết thẩy. Đến đời Xuân Thu, Chiến quốc là buổi chiến loạn liên mien,
người ta đối với trời bèn sinh lòng hoài nghi, rồi đến oán vọng trách mạ.
Lão Tử thuộc giòng quý tộc, thấy chế độ phong kiến đương ở vào cảnh vỡ
lở, lại có phẫn khái nhiều, cho nên ngài cho rằng: “Trời đấy là bất nhân,
xem vạn vật như đò chó rơm” (4). Ngài đã không tin trời cho nên mới nêu
ra một cái gọi là “Đạo” là cái “tự nhiên hỗn thành trước khi có trời đất, im
lặng quạnh quẽ, đứng một mình mà không đổi, chỗ nào cũng đi mà không
mỏi, muôn vật trong vũ trụ đều gốc ở đó mà sinh ra” (5). Tác dụng của Đạo
là: “Đạo sinh một, một sinh hai, hai sinh ba, ba sinh vạn vật” (6). Đạo chỉ là
tự nhiên không có ý chí, cho nên Ngài lại nói rằng: “Trời bắt chước đọa,
đạo bắt chước tự nhiên”. (7) Hai chữ“tự nhiên” ấy là không thừa nhận trời
làm đấng chủ tế của muôn vật vậy.
Vô Vi Luận Lão Tử đã trọng tự nhiên, cho rằng vạn vật đều có một cái
đạo lý “độc laoaj nhi bất biến, chu hành bất đãi”, là không cần có trời làm
chủ tể, cũng không cần đến người gây dựng sắp đặt. Do tư tưởng ấy rồi
thành ra tư tưởng phóng nhiệm, tức là lý thuyết Vô Vi. Nhân sinh triết học
của Lão Tử là ở thuyết Vô Vi ấy. Ngài cho rằng người ta phải giữ lòng cho
bao giờ cũng thanh tĩnh, cái gì cũng để theo lẽ tự nhiên, đừng nên thiết đến
cái gì cả “Thường có bỏ hết được cái lòng ham muốn thì mới biết được chỗ
huyền diệu của Đạo. 8 Người đã giữ được đạo thì không ra khỏi cửa mà biết
được cả muôn vật trong thiên hạ, không dòm ra ngoài cửa sổ mà biết được
cái đạo trời thống trị cả thế gian, người ta hễ muốn đi xa bao nhiêu thì lại
càng biết ít bấy nhiêu. 9Về việc học cũng vậy : càng học càng biết nhiều
mối thì lại càng vô ích mà hại cho mình, chứ đã đem tâm trí mà chú vào đạo
thì cái biết càng ngày càng ít đi, càng ít mãi cho đến bực vô vi, tuy vô vi
nhưng mà không có cái gì là không có ảnh hưởng của mình”. 10
Về chính trị Lão Tử cũng theo nguyên lý vô vi cho rằng “không làm gì
mà dân tự hóa thành hay, cứ yên lặng mà dân tự ngay thẳng”. 11 Tuy nhiên,
vô vi không phải là cứ ngồi yên không hành động gì cả đâu, nhưng đã làm
