tập trung hết thảy các hoạt động chính trị, quân sự và kinh tế ở đây, mà xét
về chính trị của Giao Chỉ và Cửu Chân. Hai xứ này bây giờ về chế độ thực
tế chỉ là hai xứ phụ dung của Đế Quốc Nam Việt ở dưới quyền họ Triệu,
GIao Chỉ vẫn giữa được đầy đủ các cá tính quốc gia, tinh thần cố hữu của
nó. Lại nhân cuộc thay trò đổi cảnh hai xứ này được thêm sự mở mang kinh
tế và chấn hung nông nghiệp. Điều đó phải nhận là có lợi cho dân bản địa.
Và tuy sử sách không nói nhiều về việc cai trị dưới thời Triệu Đà hay dở
thế nào ở đất Giao Chỉ nhưng ta tin chắc rằng họ Triệu đã đối đãi dân Giao
Chỉ không khác gì với nhân dân hai quận Quế Lâm, Nam Hải. Họ Triệu coi
Giao Chỉ và Cửu Chân là giang sơn riêng của mình không như nhà Hán,
nhà Đường trước và sau đó đã có sự phân biệt Trung Hoa ngoại di và do sự
phân biệt các quan lại Tàu nhờ chỗ triều đình xa biên cương tha hồ vét đầy
túi tham, vì vậy mà máu và nước mắt của chúng ta đã đổ ra rất nhiều. Trái
lại Đà muốn các đất đai của Đế Quốc Nam Việt mạnh và tiến bộ để sự
nghiệp của ông ở phương Nam được vững vàng và lâu bền.
3 – Nam Việt và Tây Hán
Nam Việt lúc bấy giờ đã mạnh về quân sự, về chính trị Nam Việt cũng
thiết lập được mọi qui mô, khiến Hán triều phải thắc mắc. Điều này rất dễ
hiểu vì Triệu Đà không những là một nhà tướng có tài mà lại còn là một nhà
chính trị khôn ngoan sâu sắc, nếu so sánh ông với những người đồng thời
tại Trung Quốc, có lẽ ông cũng không thua kém ai. (Xem cách ứng đối, tiến
thoái sau này giữa ông với Lục giả, phái viên của Hán triều cử sang Nam
Việt). Ông lo mở mang Nam Việt mục đích không chịu lệ thuộc về Trung
Quốc, gây cơ sở riêng có đủ tính cách độc lập giữa lúc Lưu Bang bên Tàu
đánh đổ nhà Tần dựng nên nhà Tây Hán. Nhân tâm Trung Quốc hướng cả
vào họ Lưu như một cứu tinh vì đã từ lâu họ bị ngột ngạt trong cái không
khi “bạo Tần”. Lần này với người anh hùng đất Bái nền thống nhất lĩnh thổ
và sự thống nhất nhân tâm mới có hiệu lực thật sự, do đó Triệu Đà 13 năm
sau đành chịu xưng thần với Hán chúa.
