Ông có phạm một sai lầm về tư duy không? Không hề. Ông nghĩ đúng,
nhưng ông sống trong những sinh quyển quá cao. Ông bàn luận với những
người Đức vĩ đại nhất, với Bach, với Goethe, với Brahms, với Mahler,
nhưng, dù cho có trí tuệ tới đâu, những cuộc bàn luận trên các sinh quyển
cao vời vợi của tinh thần vẫn luôn luôn là thiển cận đối với những điều,
không lý do cũng không lôgic, diễn ra ở phía dưới: hai đội quân lớn đánh
nhau chí mạng vì những lý tưởng thiêng liêng; nhưng chỉ một con vi khuẩn
nhỏ tí xíu của bệnh dịch hạch cũng đủ để quét sạch cả hai bên.
Schönberg ý thức được về sự tồn tại của vi khuẩn. Năm 1930, ông đã
viết: “Radio là một kẻ thù, một kẻ thù không khoan nhượng tiến lên không
chút nao núng và mọi sự kháng cự lại nó đều không có chút hy vọng nào”;
nó “nhồi nhét âm nhạc cho chúng ta [...] mà không hỏi xem chúng ta có
muốn nghe hay không, liệu chúng ta có khả năng cảm nhận hay không”,
theo cách đó âm nhạc đã trở thành một tiếng ồn giản đơn, một tiếng ồn
trong số các tiếng ồn.
Radio là dòng suối nhỏ nơi mọi thứ bắt đầu. Tiếp theo đó là những
phương tiện kỹ thuật để sao chép, nhân lên, tăng âm thanh, và dòng suối trở
thành một dòng sông mênh mông. Nếu, ngày xưa, người ta nghe nhạc vì
tình yêu với âm nhạc, thì ngày nay nó gào lên ở khắp mọi nơi và luôn luôn,
“không hỏi xem chúng ta có muốn nghe hay không”, nó gào lên trong
những cái loa, trong các xe ôtô, trong những quán ăn, trong các thang máy,
trên phố, trong những phòng chờ, trong các phòng tập, trong những lỗ tai
bịt lại nghe walkman, thứ âm nhạc được viết lại, phối lại, cắt ngắn, rời rã,
những mẩu nhạc rock, nhạc jazz, nhạc opera, làn sóng nơi tất tật trộn lẫn
với nhau mà không ai biết được người sáng tác là ai (thứ âm nhạc trở thành
tiếng ồn là thứ âm nhạc nặc danh), mà người ta không phân biệt được đầu
với cuối (thứ âm nhạc trở thành tiếng ồn không biết tới hình thức): thứ nước
bẩn âm nhạc nơi âm nhạc chết chìm.
Schönberg biết đến vi khuẩn, ông có ý thức về nguy hiểm, nhưng trong
thâm tâm ông không coi nó là quá quan trọng. Như tôi đã nói, ông sống
trong các sinh quyển quá cao của tinh thần, và sự kiêu ngạo ngăn cản ông
coi một kẻ thù nhỏ đến thế, tầm thường đến thế, đáng tởm đến thế, đáng
