“Nói cho đúng, cái đó lại dễ hơn nhiều,” Seldom đáp. “Không ít thì
nhiều, nó rõ rệt là một sự triển khai Định lý Bất toàn của Gödel: bất cứ hệ
thống triết học nào khởi đầu từ những nguyên lý tiên nghiệm đều nhất thiết
có tầm nhìn giới hạn. Tin tôi đi, xuyên suốt qua bấy nhiêu hệ thống triết học
còn dễ hơn qua cái ma trận ý tưởng độc nhất mà giới toán học luôn bám víu
vào. Đơn giản vì tất cả mọi hệ thống triết học đều quá tham vọng, về cơ
bản, đó chỉ là vấn đề quân bình: nói tôi nghe anh muốn biết đến mức nào,
tôi sẽ cho anh hay có thể diễn đạt ra với bao nhiêu phần chắc chắn. Nhưng
đến tận cùng, khi đã hoàn tất và nhìn lại ba mươi năm trước, tôi thấy là ý
tưởng ban đầu mà câu nói của Marx đã gợi ý cho tôi cũng không phải lầm
lạc gì lắm đâu. Kết cục của nó là, nói theo kiểu người Đức, vừa bị loại trừ
khỏi định lý, vừa được bao hàm vào đó. Thì đúng như vậy, con mèo không
ước lượng suông về một con chuột, nó ước lượng về con chuột như khả
năng làm thành một bữa ăn. Nhưng con mèo không ước lượng về mọi loài
vật để làm bữa ăn, chỉ con chuột thôi. Tương tự, trong lịch sử, lý luận toán
học đã được hướng dẫn bởi một tiêu chí, nhưng tiêu chí ấy, dưới sâu hơn, là
một thứ tư duy thẩm mỹ. Tôi thấy đây là một sự thay thế rất lý thú và không
lường trước được cho tính thiết yếu hay những ý niệm tiên thiên của Kant.
Một trạng thái thiếu cố định và khó nắm bắt hơn đấy, nhưng đồng thời - như
định lý của tôi đã chỉ rõ - lại đủ xác thực để vẫn có thể nói được một cái gì
có nghĩa và mở ra những con đường mới. Anh thấy đấy,” ông nói, gần như
có vẻ phân trần, “thoát khỏi tư duy thẩm mỹ ấy không phải là dễ; dân toán
học chúng ta bao giờ cũng muốn nghĩ là điều mình nói ra vốn tiềm ẩn
những ý nghĩa sâu xa.”
“Dù sao đi nữa mặc lòng, tôi đã bắt tay vào tìm hiểu cái mà tôi gọi
riêng là mỹ học của lý luận trong các lĩnh vực khác. Tôi bắt đầu, như người
ta hay làm, với cái có vẻ là khuôn mẫu đơn giản nhất, hay gần gũi nhất:
logic của việc điều tra tội phạm. Tôi nhìn thấy những chỗ tương đồng với
định lý Gödel quả thật nổi bật lên rất rõ. Trong mọi vụ án, không nghi ngờ
gì đều có một ý niệm về sự thật, về lời giải thích duy nhất đúng với sự thật
trong vô vàn giải thích khả dĩ. Mặt khác, lại có những đầu mối cụ thể, vật
