xem một người có bị hủi hay không, người ta cứ lấy đính bông ngoáy
vào lỗ mũi phết lên mảnh kính đem ruộm thì thấy vi trùng Hansen.
Bệnh hủi chia làm nhiều thời kỳ: thời kỳ thứ nhất là thời kỳ khởi
bệnh, lắm khi người bệnh không biết, chỉ thấy nhức đầu sổ mũi
như người thường mà thôi. Hết thời kỳ ấy đến thời kỳ nổi mụn: ở
mặt mũi tay chân nổi lên những mụn lấm tấm đỏ, đen hoặc tím,
không rức buốt gì cả. Khi nào lấy tay ấn những mụn ấy xuống
thì nó lặn hẳn, nhưng bỏ tay ra thì nó lại nổi lên. Trước sau, người
bệnh vẫn không thấy đau đớn gì cả, có khi lấy kim nhọn, dùi nhọn
châm vào cũng không biết đau đớn là gì cả. Thầy thuốc lấy nước
ở
trong mụn ấy ra đem thử mới biết là có vi trùng hủi. Chính vào
thời kỳ này, người ta mới bắt đầu phân biệt được người bệnh mắc
phải lèpre tuberculeuse, tégumenteire hay là lepre nerveuse ou
anesthesique hay là lepre mixte. Bởi vì có ba thứ bệnh hủi, sinh ra
cùng một thứ vi trùng, giống vi trùng này hoành hành một cách rất
ác liệt ở trong cơ thể người ta. Theo như sự xét nghiệm của nhiều
người thì giống trùng này hoành hành dữ nhất về đêm và làm cho
mình mẩy đầu xương rức nhối khó chịu lắm. Lông tóc của người
bệnh ngắn dần đi, da dẻ như co lại, cho nên mồ hôi rất khó tiết
ra ngoài. Thời kỳ này kéo dài có khi tới vài ba hay dăm bảy năm,
chóng hay chậm là tuỳ theo người bệnh biết ăn ở hợp vệ sinh hay
không, biết tiết chế sự dâm dục và kiêng kỵ trong sự ăn uống hay
không. Có khi bệnh này lại kéo dài mãi tới mươi hai năm. Tuy vậy,
trong thời kỳ này bệnh vẫn cứ tăng lên rất mạnh, từ mụn nhọt đổi ra
thành mụn hạch. Khắp người bệnh nhân có những hạch con lổn
nhổn ở dưới da dưới thịt, khéo tay nắn thì thấy. Có khi lấy mắt
trông, người ta cũng phân biệt được những hạch này, nó thường lạnh
hơn các bộ phận khác trong người, nhất là muốn biết một người có
mắc phải bệnh hủi hay không thì cứ xem dái tai lạnh hơn các chỗ
khác trong người và những cái hạch từ dái tai đến cổ, chỗ ăn sang
xương bả vai. Cũng như những mụn trong thời kỳ trước, những hạch
