đất ruộng nào sẽ cho thu hoạch cao. Ngoài lúa, ông còn hướng dẫn trồng
các giống kê, đậu, ngô, khoai, sắn cùng những loại cây ăn quả khác.
Sách tuy chưa đến tay các nhà nông, song ông tự bằng lòng với công
việc mình làm. Ông cho rằng cái mảng ông làm tưởng như không quan
trọng này, hóa ra lại có ích. Còn như để cả tâm huyết suốt cuộc đời vào
trường chính trị, lại trở thành hư ảo. Mà sự hư ảo chính trị không chỉ làm
thoái hóa cả một thể chế, đôi khi còn làm tiêu vong cả một dân tộc. Ông
giận mình đã ngụp lặn trong cái giáo phường bỉ lậu với những vai ông sắm,
kép chẳng ra kép, hề không ra hề. Và bây giờ sắp đến lúc phải hạ màn. Ông
biết, dù ông có gồng sức lên bao nhiêu, thì sự hư ảo lại càng mênh mang
bấy nhiêu. Bởi ông biết Nghệ tông là người cố chấp đến khờ dại. Cho nên
ông cùng tướng quốc thái úy và biết bao người tâm huyết khác, càng bầy tỏ
nỗi lòng và kế sách hưng quốc, nhà vua càng thờ ơ, càng nghi ngờ, và
quyền hành càng chuyển dịch vào tay người họ ngoại Quý Ly.
Chưa bao giờ ông nói: "Quý Ly là kẻ bất tài". Nhưng Quý Ly là người
có cái tâm khắc bạc, ham hố quyền lực và hấp tấp đi theo con đường pháp
trị của nhà Tần. Lại mưu toan dùng vài biến pháp để canh cải xã hội. Đó là
mẹo vặt của mấy tay bá đạo. Quý Ly thuộc hạng gian hùng. Hiện điều ấy
chưa phát lộ. Nhưng con đường của Quý Ly sẽ là như vậy. Và như thế, nó
trái với nền văn hóa, nền đạo đức ôn nhuần theo kiểu đức trị của Đại Việt,
khởi từ nhà Lý xuyên suốt nhà Trần. Mọi người đều nhìn rõ thảm cảnh ấy
không còn xa nữa, ngoại trừ người đứng đầu triều đại, ấy là đức thượng
hoàng Trần Nghệ tông anh minh.
Một bữa về Thăng Long, nhân đi dạo qua "Huyền Thiên đạo quán",
quan tư đồ Trần Nguyên Đán ghé thăm mấy đạo sĩ. Trở về, ông thấy lòng
trống vắng đến cô đơn. Trần Nguyên Đán chợt nhận ra mình đã đánh mất
một cái gì lớn lắm, thiêng liêng lắm.
Tựa kẻ mộng du, ông ngồi vào án thư, tiện tay với cây bút lông dấp vào
nghiên mực tiểu đồng đã mài sẵn. Và cứ thế ông viết một mạch xong bài tứ
tuyệt:
Bạch nhật thăng thiên dị
Tri quân Nghiên, Thuấn nan.
