nghiệp ấy rơi vào tay lũ bất tài, bất lương thời chúng sẽ dẫn cả dân tộc tới
chỗ cầu bơ cầu bất, như một lũ ăn mày. Quốc gia vì thế mà trở nên yếu hèn.
- Thưa tiên sinh, tôi không tin nhà vua lại có thể làm được một điều gì
khác, như các việc từ thời Đại trị tới nay đã làm.
- Tôi cũng tin như vậy, vì bản chất một con người cải hóa được là khó
lắm; mà lại tự cải hóa, họa chăng chỉ có các bậc thánh mới làm nổi. Trầm
ngâm một lát, Chu An lại nói - Tôi xem các việc nhà vua làm những năm
gần đây, như xây cất cung điện tới cùng xa cực xỉ, không tiếc tiền của và
xương máu lê dân, lại ăn chơi trác táng, dâm ô. Cung thất trở thành nơi gá
bạc và đĩ điếm. Rồi định ra các sắc thuế quỷ quái vơ vét của dân. Vua mà
nghĩ đến việc tự làm giàu cho riêng mình, thời kiến thức không hơn một gã
thất phu. Tôi xem như chính Dụ tông đã thỉnh lên hồi chuông khai tử cho sự
nghiệp vĩ đại của nhà Trần, giống như Cao tông nhà Lý vậy. Song mức độ
của Dụ tông còn tồi bại hơn Cao tông nhiều lắm.
Trần Nguyên Đán buồn rầu xác nhận:
- Dạ, tôi cũng đã có nghĩ như tiên sinh.
Chợt nhớ ra điều gì, Chu An lại nói:
- Không biết quan huynh có cao ý gì về việc hưng vong của các triều
đại? Riêng tôi chiêm nghiệm thấy ở nước mình từ Đinh, Lê, Lý, đến nhà
Trần ta, thì sự hưng thịnh của mỗi thời mỗi khác; không thời nào giống thời
nào. Nhưng đến sự suy vong thì thật là giống nhau quá. Nó như từ một
khuôn đúc vậy. Nghĩa là bắt đầu từ chỗ không ưa lời nói thẳng, ghét người
hiền, bỏ người tài, khinh dân, nghi ngờ kẻ sĩ, trọng dụng kẻ nịnh hót, bất
tài, vô đạo. Rồi tiến thẳng vào con đường mạt lộ là xa xỉ, hoang dâm, trác
táng... rồi: sụp đổ!
Trời đã ngả sang quá nửa chiều, các đại nhân vẫn say sưa đàm đạo. Bữa
rượu vẫn chưa tàn. Tiểu đồng khẽ vào bẩm với Chu An: "Thưa thầy, con
sửa soạn bữa tối chứ ạ?".
Cả chủ khách đều giật mình rời mâm rượu bước ra nhìn trời. Chiều mùa
đông, mặt trời như được ủ kỹ trong mây xám, sắc trời mờ mịt. Trên các
chóp đỉnh rừng già mây trắng đã đùn lên mờ mờ như khói phủ.
Trần Nguyên Đán ngỏ lời cáo biệt.
