Các quan nhỏ đối với các quan to cũng phải cung kính như dân, duy chỉ
phải quỳ lễ thôi và lễ xong lễ thứ ba thi họ chắp tay lên trên đầu; đứng
trước mặt các quan trên, họ cũng không được phe phẩy quạt.
Để tỏ lòng tôn kính khi gặp vua hay các quan cao cấp, họ để tóc xõa trên
hoặc lúc ấy tóc còn đang buộc bằng dây thường hay đang bện thì họ rũ vội
ra, nếu không làm như thế thì vị quan kia sai cắt liền; điều ấy là một sự
nhục lớn vì người Đàng Ngoài cho mớ tóc là tiêu biểu quý nhất của sự tự
do của họ. Gặp kẻ ngang hàng, họ chào: Tôi vui mừng với ông; gặp người
trên, họ đưa tay trái cho người kia hình như muốn tỏ ra rằng họ cũng săn
sóc đến công việc của người này, còn tay phải họ để không, để giúp dập và
chống đỡ người trên đối lại với kẻ thù. Còn trong xóm nếu có ông quan to
nào trùng tên với một người thì người này muốn tỏ lòng tôn trọng, theo luật
nước đổi tên đi; nếu ông quan tên là Ba, thì họ kiêng không nói Ba nhưng
nói Tam.
Nói tóm lại, đó là những lễ nghi, những dấu hiệu tôn kính của người
Đàng Ngoài dùng lẫn với nhau và để họ tỏ cho những người họ tôn lên trên
họ biết. Các vị cố lão được trọng đãi hết sức nên khi một người niên thiếu
gặp bực cố lão thường nói: “Thưa cố cháu xin giúp đỡ cố".
(Trang 78 - 87)
Thành Hà Nội
Bây giờ ta sang chuyện Hoàng Thành để biết sự tráng lệ của kinh kỳ
(nếu ta có thể gọi một thành phố là một đám nhà tụ tập lại, bao bọc lấy vàn
mớ dân cư, không có tường lũy, không có hào hố, không có rào dậu bao
bọc lấy và phân giới hạn với chung quanh?). Mặc dầu các nước ngoài gọi
vắn tắt là Kinh đô (La Cour) vì vua thường đóng ở đấy. Dân bản xứ thì đặt
tên là Kẻ Chợ (Ke Ció) nghĩa là chợ, chợ phiên. Bởi vì, trong xứ có sản vật
gì tốt, ngoại quốc có hàng gì đem vào bán, đều đưa đến đây cả, một tháng
có hai phiên chợ to, vào ngày mồng một và mười lăm của tuần tráng. Kẻ
Chợ chiếm một vùng đồng bằng rất đẹp và rất phì nhiêu, rộng hàng bao
